زرشک چیست و چه خواصی دارد
نام فارسی: زرشك
نام علمی: Berberis vulgaris
نام عمومی: Barberry
نام انگلیسی: Barberry
نام عربی: انبرباریس (Anberbaris)
نام فرانسوی: Vinettier
نام آلمانی: Berberize
نام‌های مترادف: B. sangunea و Berberis jacquinll و
B. cretica و B.pauciflora
نام خانواده: berberidaceae (زرشك)
گیاه‌شناسی و زرشک چیست و چه خواصی دارد:
زرشك درختچه‌ای دائمی است که ساقه و شاخه‌های آن خاردار است. ارتفاع آن به ۳ متر می‌رسد و شاخه‌های شکننده دارد. درصورتی که پوست ساقه و شاخه‌ی آن کنده شود، زرد رنگ است. برگ‌های بیضی شکل و نوک تیز با دندانه‌های ریزی دارد که به خارهای نازك و تیز منتهی می‌شود. این برگ‌ها به صورت متناوب و گاه فراهم بر روی شاخه‌های جوان قرار می‌گیرند. گل‌های آن زرد رنگ است که به صورت مجتمع خوشه از شاخه‌ها آویزان بوده و کم کم به میوه‌های بیضی و قرمز خوش‌رنگ (به طول حداکثر ۷ میلی‌متر و عرض ۴ میلی‌متر) تبدیل می‌شوند.
میوه‌ی بعضی از نژادهای این گیاه زرد، بنفش و یا آبی تیره است. این میوه‌ها ترش مزه و حاوی دو دانه‌ی کشیده‌ی کوچک هستند. کلیه‌ی قسمت‌های گیاه ازجمله میوه، برگ، ریشه، پوست ریشه، ساقه و گل آن مورد استفاده دارویی است. گیاه زرشك در جنگل‌های اروپا و آسیا ازجمله ایران(شامل گیلان، مازندران، آذربایجان و خراسان ) می‌روید.
تاریخچه و زرشک چیست و چه خواصی دارد:
مصرف زرشك به قرون وسطی بازمی‌گردد. ریش سفیدان بومی سالی‌شان، از ماهونيا آكوئيفوليوم برای بهبود آکنه و سرخپوستان بومی آمریکا دانه‌های ماهونیا را برای درمان اسکوربوت استفاده می‌کردند.
مهمترین خواص دارویی زرشک:
ضد آمیب ، ضد آلزایمر ، ضد آریتمی، ضد آرتریت، ضد میکروب ، ضد سرطان، ضد تشنج، ضد تهوع، ضد هلیکوباکتر، ضدالتهاب، ضد خارش، ضد تب، جبران کننده‌ی کمبود ویتامین c، ضد اسپاسم، قابض، صفرا آور، معرق، ادرارآور، خلط آور، ضد قارچ، ضد استیل کولین استراز، تقویت کننده کبد، کاهش دهنده‌ی پرفشاری خون، محرك سیستم ایمنی بدن، مسهل، مسکن، آرام بخش، تقویت کننده‌ی رحم، گشاد کننده‌ی رگ‌ها و تند یا کند کننده‌ی حرکات دودی روده‌ها از مهمترین خواص زرشک به شمار می آیند.
جوشانده گیاه نیز برای بیماری روده‌ای-معده ای و درمان سرفه مصرف می‌شده است. آلكالوئيد بربرین به‌عنوان منقبض کننده به قطره‌های چشمی اضافه می‌شد ولی مصرف آن امروزه رایج نیست.
از میوه خوراکی زرشك مربا، ژله و آب زرشک تهیه می‌شده ولی به دلیل طعم تلخ شاخه و ریشه کاربرد آن در طب سنتی محدود بوده است. با این‌حال مصارف پزشکی بسیاری ازجمله معالجه سرطان، وبا و فشارخون بالا دارد. کاربردهای دیگری نیز از ماهونیا آکوئی‌فولیوم گزارش شده است ازجمله: درمان تب، نقرس، بیماری‌های کلیوی و صفراوی، دردهای روماتیسمی، درمان اسهال، سوءهاضمه معده و التهاب پوست.
ترکیبات مهم:
ریشه و چوب زرشك حاوی مقادیر زیادی آلكالوئيد ازجمله: پروتو بربرین‌ها (مانند بربرین ، پالماتين و جاتوری زین)، مشتقات ایزوکینولین (ازجمله اوکسی آکانتین و بربامین) و دیگر آلكالوئيدها مانند برولسین، ماگنوفلورین و کلمبامین است. ریشه‌ی زرشك ممکن است تا ۳ درصد آلكالوئيد داشته باشد. سه آلکالوئید بربرین، اوکسی آکانتین و بربامین از مهمترین اجسام ریشه و چوب زرشك هستند. زرشك خوراکی حاوی ویتامین C ، قندها و پکتین است.
دارو شناختی و زرشک چیست و چه خواصی دارد:
ترکیبات ریشه و چوب زرشک دارای خاصیت قوی ضد پسوریازیس، ضد باکتری، ضد قارچ، ضد تورم و التهاب، ضد اکسیدان ، درمان آکنه ، اگزما و عفونت‌های کاندیدیایی (قارچی) است.
مطالعات مختلف روی خواص زرشک، نشان داده است که اثرات ضد میکروبی و ضد قارچی این ترکیبات در مواردی حتی از آنتی‌بیوتیک‌های موجود قوی‌تر است. گاهی تزریق زیر جلدی بربرین ممکن است منجر به بعضی از بی‌حسی‌ها شود.
مصرف روزانه ۱۰۰ میلی‌گرم بربرین خالص یا همراه با تتراسیکلین تأثیر چشمگیری در درمان اسهال‌های شدید (آبکی) و حتی نوع وبایی، ظرف ۲۴ ساعت دارد. مهار اسهال‌های شدید غیروبایی بربرین در يك روز با دارونما مقایسه شده است. این خاصیت بربرین به علت قابض بودن آن نیست و مکانیسم عمل هنوز مشخص نشده است.
سمیت و عوارض جانبی:
مسمومیت با آلكالوئیدهای زرشك با استفراغ، اسهال، نفریت (التهاب کلیه)، رخوت (کرختی) و خواب‌آلودگی شروع می‌شود. همچنین، فرآورده‌های موضعی زرشك ممکن است باعث سوزش، قرمزی و خارش پوست شود. قابل ذکر است که آلكالوئيدها در خود گیاه وجود دارند، ولی میوه‌ها خوراکی هستند و مصارف زیادی به‌صورت مربا، ژل و آبمیوه در دنیا دارند.
مصرف در دوران بارداری و شیردهی:
با توجه به اینکه آلكالوئیدهای زرشك محرك رحم هستند، زنان حامله و شیرده باید آن را با احتیاط مصرف کنند.
طريقه و میزان مصرف:
تنتور: روزانه ۲ تا ۴ میلی‌لیتر به صورت خوراکی مصرف شود.
پوست ساقه: روزانه ۱/۵ تا ۳ گرم به صورت جوشانده مصرف شود.
پودر پوست ساقه: روزانه ۰/۵ تا ۱ گرم پودر پوست خشك به صورت جوشانده مصرف شود.
پوست ریشه: روزانه ۲ گرم به صورت جوشانده مصرف شود.
پودر پوست ریشه: روزانه ۱ گرم به صورت دم نوشمصرف شود.
میوه: روزانه ۵ گرم میوه در ۱۵۰ میلی‌لیتر آب مصرف شود.
نکات قابل‌توجه:
١- گونه‌ی دیگر گیاه زرشك، بربریس آکوئی فوليوم است که به آن ماهونيا آکوئی فوليوم نیز می‌گویند. این‌گونه ازنظر خواص مانند گونه‌ی دیگر زرشک به نام ولگاریس است.
۲- بیشترین مواد مؤثر زرشك (ازجمله آلكالوئيدها) در ریشه‌ی آن وجود دارد و داروهای مختلف زرشك را از این قسمت تهیه می‌کنند؛ بنابراین بیشترین تأثیر دارویی و درمانی این گیاه مربوط به ریشه‌ی آن است و میوه بعضی از این ترکیبات را در خود داشته و بیشتر مصرف خوراکی دارد.
۳- در مورد میوه‌ی زرشك تحقیقات زیادی در حال انجام است و در آینده‌ی نه‌چندان دور مواد و خواص بیشتری از آن گزارش خواهد شد.
نکته مهم:
بیشترین میزان تأثیرگذاری گیاهان دارویی متعلق به عصاره گیاهان دارویی است و بعدازآن می‌توان به مکمل‌هایی نظیر کپسول‌ها اشاره کرد. کمترین میزان اثرگذاری هم متعلق به عرق و چای و دم‌نوش است.
امیدوارم که اطلاعات خوب و مفیدی در اختیار شما قرار داده باشیم با نظر دهی و امتیازدهی مارو از کیفیت مطالب آگاه نمایید. برای دریافت اطلاعات بیشتر به سایت فروشگاه محصولات ارگانیک آشا مراجعه نمایید و برای کسب اطلاعات در مورد محصولات ارگانیک می‌توانید با شماره 09120038341 مشاور فروشگاه ارگانیک آشا تماس بگیرید یا از طریق تلگرام، اینستاگرام با ما در ارتباط باشید.
منابع اطلاعات:
کتاب‌ها و مقالات گیاهان دارویی
فروشگاه محصولات ارگانیک آشا
موسسه کار آفرینی دکتر زرقانی
