خواص پسته خام برای سلامتی
نام فارسی: پسته
نام علمی: Pistacia vera
نام عمومی: Pistachio
نام انگلیسی: Pistachio nut tree
نام عربی: فتق (Fustuq)
نام فرانسوی: Pistachier vrai
نام آلمانی: Pistacie
نام مترادف: Pistacia reticulata
نام خانواده: Pistaciaceae ) Anacardiaceae– پسته)
گیاهشناسی و خواص پسته خام برای سلامتی:
درخت پسته درختی است دوپایه که ارتفاع آن تا ۱۰ متر می‌رسد. برگ‌ها به طول حداکثر ۲۰ سانتی‌متر هستند و از دو یا سه زوج برگچه نوک‌تیز که در انتها به یک برگچه ختم می‌شود، تشکیل می‌گردند. میوه به‌صورت شفت و حاوی مغزی با پوسته نازک قرمز رنگ و طعمی بسیار مطبوع و خوشمزه است. درخت پسته یک گیاه کویری است که می‌تواند در خاک نسبتاً شور رشد کرده و حرارت بین ۱۰- تا ۴۰ درجه سانتی گراد را در زمستان و تابستان تحمل کند. این گیاه نیاز به آفتاب دارد و برای رسیدن میوه‌های آن احتیاج به تابستان گرم و طولانی است.
درخت پسته در حال حاضر در کشورهای ازبکستان، ایران، امریکا، ترکیه، سوریه، چین، ایتالیا، تونس، پاکستان، ماداگاسکار، قرقیزستان، مراکش، قبرس، مکزیک و موریتانی کشت می‌شود. بزرگ‌ترین تولید کننده پسته دنیا ایران و بعد ازآن آمریکاست. در ایران، درخت پسته در نواحی مختلف ازجمله رفسنجان، کرمان، دامغان، قزوین، خراسان و اردستان کشت و پرورش داده می‌شود.
تاریخچه و خواص پسته خام برای سلامتی:
درخت پسته بومی کشورهای ایران، یونان، سوریه، ترکیه، ترکمنستان، قرقیزستان و غرب افغانستان است. پسته اولین بار در غرب آسیا کشت شد و در اوایل قرن ششم میلادی به اروپا راه یافت. در سال‌های اخیر نیز به کشورهای انگلیسی زبان ازجمله استرالیا، نیومکزیکو و آمریکا (کالیفرنیا) برده و در سطح وسیع کشت شده است (در سال ۱۹۰۴، سازمان کشاورزی آمریکا درخت پسته را در کالیفرنیا کشت و اولین محصول آن را در سال ۱۹۲۹ برداشت نمود). این درخت از مرکز ایران به نواحی مدیترانه انتقال و گسترش داده شد. ایران یکی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان پسته است.
گونه‌هایی از پسته وحشی وجود دارد که میوه آن‌ها کوچک، مغز آن‌ها دارای بوی قوی تربانتین و با پوسته‌ای نه‌چندان سخت است که با پسته معمولی کاملاً فرق دارد. کلمه Pistachio (به معنی پسته) از زبان فارسی به لاتین راه یافته و در فارسی جدید به نام Peste (پسته) نوشته و خوانده می‌شود.
دارو شناختی و خواص پسته خام برای سلامتی:
با توجه به ترکیبات بسیار با ارزش آلی و معدنی موجود در مغز پسته، مطالعات زیادی بر روی آن انجام شده و ارزشمندترین خواص پسته خام به شرح زیر مورد تأیید قرارگرفته است:
اثرات قلبی- عروقی (کاهش چربی، کلسترول و لیپوپروتئین‌ها): پژوهش‌های زیادی نشان داده است که مصرف پسته می‌تواند مشکلات قلبی – عروقی را کاهش دهد. در مطالعات جدید، دلیل این امر را وجود اسیدهای چرب غیراشباع به مقدار زیاد و مقدار بسیار کم اسیدهای چرب اشباع در روغن پسته می‌دانند. به‌عنوان‌مثال، در سال ۲۰۰۳ میلادی سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) اثر کاهش‌دهنده امراض قلبی – عروقی پسته را اعلام کرد.
از دیگر خواص پسته خام اینکه پژوهشگران اعلام نموده‌اند که پسته به علت داشتن روغنی که حاوی مقدار زیاد اسیدهای چرب غیراشباع و کمی اسیدهای چرب اشباع است، در کاهش کلسترول و درنتیجه کاهش بیماری‌های قلبی مؤثر است. آن‌ها معتقدند که مصرف روزانه حدود ۴۳ گرم مغز پسته چنین تأثیری خواهد داشت. در پژوهش دیگری که در دانشگاه پنسیلوانیای آمریکا انجام شد، اثرات کاهش لیپوپروتئین (LDL) و افزایش HDL در انسان و حیوانات آزمایشگاهی به اثبات رسید.
یکی دیگر از دلایل تأثیر خواص پسته خام در کاهش امراض قلبی – عروقی، فیبرهای موجود در آن است. مغز پسته حاوی فیبرهای نامحلول (سلولزها، همی سلولزها و لیگلنان) به میزان ۹۷ درصد و فیبرهای محلول به میزان ۳ درصد است که فیبرهای نامحلول آن دارای این خاصیت (حفاظت قلب) هستند.
کاهش وزن: در دسامبر سال ۲۰۰۸ میلادی، دکتر جیمس پینتر، استاد و رئیس دانشکده «خانواده و مصرف» در دانشگاه ایلینویز شرقی امریکا، روش «گول زدن» برای کم خوردن را شرح داد که یکی از نمونه‌های آن پسته بود. او گفت که پسته را دانه دانه و با تأمل از پوست درآورید و بخورید. این آهسته خوردن باعث می‌شود با اینکه مقدار کمی پسته خورده‌اید، زودتر احساس سیری کنید. مطالعات دیگری نشان داده است که استانول ها و استرول‌های مغز پسته در کاهش کلسترول جذب شونده از روده و از این طریق در کاهش امراض قلبی عروقی مؤثرند.
این اجسام که فرمولی مشابه فرمول کلسترول دارند، حدود ۲۰ تا ۱۰۰ بار کمتر از کلسترول از روده جذب می‌شوند. میزان جذب این مواد از طریق روده بین ۱۵۰ تا ۴۰۰ میلی‌گرم است؛ درحالی‌که مجموع این مواد در هر ۱۰۰ گرم پسته حدود ۱۶۷ میلی‌گرم است. این مواد با جذب بسیار کم می‌توانند جایگزین مقدار زیادی کلسترول شوند و در کاهش جذب آن مؤثر باشند.
خاصیت آنتی اکسیدان: ترکیبات اکسید کننده نقش مهمی در بروز بیماری‌های التهابی، فشارخون، امراض قلبی- عروقی، حمله و ضربات، سرطان، ایدز، آلزایمر و پارکینسون دارند. گرچه بدن به‌طور طبیعی اکسیدان ها را خنثی می‌کند، ولی رژیم غذایی حاوی آنتی اکسیدان، تأثیر بسزایی در جلوگیری از این بیماری‌ها دارد. رژیم‌های غذایی حاوی ویتامین‌های E و C، سلنیوم، کاروتنوئیدها (آلفا و بتاکاروتن، لیکوپن، لوتئین و زی زانتین) و ترکیبات فنلی (فلاونوئیدها و رسوراترول)، آنتی اکسیدان هستند. پژوهش‌های جدید نشان داده است که مجموعه‌ای از آنتی اکسیدان ها اثرات سینرژیستی داشته و خاصیت آنتی اکسیدانی بسیار قوی در گیاهان ایجاد می‌کنند. مغز پسته حاوی تعدادی از آنتی اکسیدان های مهم است و به همین دلیل اثر آنتی اکسیدانی قوی دارد.
ضد کم‌خونی: کمبود فولات می‌تواند باعث مشکلاتی چون کم‌خونی مگالوبلاستیک شود. همچنین، کمبود این ماده عامل بروز بیماری‌های قلبی- عروقی است. با توجه به اینکه پسته حاوی فولات و آهن است، به بهبود کم‌خونی کمک می‌کند.
خواص مواد معدنی پسته و دیگر خواص پسته خام برای سلامتی:
کلسیم: خشکبار یکی از معدود غذاهای غنی از کلسیم هستند و همانند شیر، حبوبات، اسفناج و ماهی ساردین کلسیم بالایی دارند. یک پژوهشگر در ایالت آیوا نشان داده است که مرگ ومیر براثر بیماری‌های قلبی- عروقی، در زنانی که از مقدار کافی کلسیم استفاده می‌کنند (بیشتر از ۱۴۲۰ میلی‌گرم در روز) در مقایسه با افرادی که کمتر از ۹۶۹ میلی‌گرم مصرف می‌کنند، ۳۳ درصد کمتر است. در بعضی پژوهش‌ها نقش کلسیم در کاهش چربی‌های بد و کاهش کلسترول در انسان و حیوانات آزمایشگاهی به اثبات رسیده است.
منیزیم: مغز خشکبار سرشار از منیزیم است. در ۱۰۰ گرم از این محصولات، بین ۱۲۰ تا ۳۰۰ میلی‌گرم منیزیم وجود دارد که بیشتر از گیاهان خوراکی، میوه و سبزی‌های دیگر است. منیزیم در مکانیسم‌های متعدد بدن، ازجمله متابولیسم انرژی، سنتز چربی و پروتئین و سوخت گلوکز شرکت دارد و در بهبود مشکلاتی از قبیل پوکی استخوان، پرفشاری خون، مشکلات عروق قلب، ضعف قلب، آریتمی و دیابت مؤثر است. مصرف خشکبار باعث کاهش قند خون در افراد دیابتی می‌شود.
مواد کمیاب: اجسامی ازجمله سلنیم، ایزوتیوسیانات ها و پلی فنل ها که به مقدار بسیار کم در خشکبار وجود دارند، نقش مهمی در کاهش سرطان، بیماری‌های قلبی و کاهش چسبندگی پلاکت‌ها داشته و ضد انعقاد خون نیز هستند. ماده پلی فنلی رسوراترول که در بادام زمینی و پسته وجود دارد، با چند مکانیسم ازجمله مهار اکسیداتیو LDL، کاهش چسبندگی پلاکت‌ها و سنتز ایکوزانوئید، باعث کاهش بیماری‌های قلبی-عروقی می‌شود.
وجود فلاونوئیدها و پروآنتوسیانیدین ها نیز در پسته، بادام و بادام‌زمینی می‌تواند تا حد زیادی از بروز بیماری‌های قلبی – عروقی جلوگیری کند. تحقیقات زوتفن- الدري نشان داده است، مصرف مقدار زیاد فلاونوئیدها (۳۰ میلی‌گرم در روز) مرگ و میر در اثر بیماری‌های قلب و عروق را در مقایسه با افرادی که کمتر از ۱۹ میلی‌گرم در روز از این مواد مصرف می‌کنند، ۵۸ درصد کاهش می‌دهد.
گونه‌های دیگر پسته:
گونه‌های دیگری از پسته در ایران و جهان وجود دارد که به آن‌ها پسته وحشی گفته می‌شود. مهم‌ترین آن‌ها به‌قرار زیر است:
۱- Pistacia atlantica که دارای سه زیرگونه (۱) mutica(۲) kurdica و (۳) cabulica است و با نام‌های زیر معرفی‌شده است.
نام عربی: بطم (Bothm)
نام انگلیسی: Terbinth tree
نام فرانسوی: Therebinthe
نام آلمانی: Terpentnpistazie
نام مترادف: Pistacia mutica
واریته های مختلف این‌گونه، درختچه‌هایی تا ارتفاع ۵ متر و دارای برگ‌هایی هستند که گاه تا ۱۱ برگچه دارند. گل‌ها به‌صورت خوشه، میوه‌ها شفت و به رنگ سبز تا قهوه‌ای است. از گیاه به‌طور طبیعی و یا با ایجاد شکاف، اولئورزینی ترشح می‌گردد که در معرض هوا سفت می‌شود. رنگ این ماده خاکستری مایل به سبز و یا زرد مایل به سبز است و بویی معطر و مزه‌ای مطبوع و کمی تلخ دارد. در طب سنتی از این ماده به‌عنوان مقوی، ادرارآور و محرک استفاده می‌شود. پوست و برگ این گیاه حاوی تانن بوده و قابض است؛ به همین دلیل آن را برای درمان اسهال‌های ساده استفاده می‌کنند.
زیرگونه اول، «بنه کردستانی»، «کلخنگ» و «سقز» نام دارد و زیرگونه دوم، «بنه» یا «چاتلانقوش» نامیده می‌شود. طبق کتاب دکتر امین، این‌گونه پسته وحشی به نام‌های بنه، چاتلانقوش، سقز، ونوش و ونوشک معروف است زیرگونه سوم «بنه کابلی» یا «کسور» نامیده می‌شود. به میوه این درختان «بنه» یا «بطم» گفته می‌شود که به شکل کروی، معطر، با سطحی شفاف و لغزنده به رنگ سبز تیره (و گاهی قهوه‌ای) و به اندازه نخود می‌باشند. این درختان به‌طور خودرو در نواحی غرب، جنوب و مرکز ایران می‌رویند. دانه‌های بنه حاوی روغن فراوانی است که خوراکی هستند. عصاره میوه بنه در طب سنتی ایران به‌عنوان ضد اسهال مورد استفاده قرار می‌گیرد. برای مصرف خوراکی بنه معمولاً آن را سرخ کرده و یا بو می‌دهند.
Pistacia khinjuk -۲
نام مترادف: Pistacia acuminata
این‌گونه که «خینجوک» یا «خنجوک» نامیده می‌شود، از پسته‌های وحشی است. درخت آن تنه‌ای صاف و بدون انشعاب و به رنگ تقریباً سفید است. برگ‌ها از مجموع سه تا پنج برگچه تشکیل شده‌اند. میوه‌ها کوچک، کروی و به رنگ سبز درخشان هستند. با خراش دادن تنه این درخت الئوگم رزینی خارج می‌شود که به نام سقز معروف است. این ماده، چسبنده، سفید، سخت و اصولاً به‌صورت توده و یا ورقه‌ای با بوی نافذ و مطبوع تربانتین است. سقز ماده‌ای جویدنی است که به‌صورت سنتی برای تسکین ناراحتی‌های معده، تهوع و استفراغ و ازجمله هنگام مسافرت مصرف می‌شود.
ابن‌سینا در کتاب قانون راجع به پسته چنین گفته است:
درختی است مشهور و در بعضی جاها پیداست. گرم است و گویند از گردو گرم‌تر است و رطوبتی هم دارد. پسته با معده سازگار است. روغن پسته علاج درد کبد ناشی از رطوبت و غلظت است. پسته از دل به هم آمدن و برگشتن معده جلوگیری می کند و مقوی دهانه معده است. نه قبض است و نه ملین.
در مخزن الادویه راجع به پسته چنین نوشته است:
فستق که به فارسی پسته گویند میوه درختی است که بهترین آن بزرگ دانه، پوست آن نازک سفید و پوست خارج آن سبز مایل به بنفش و مغز آن سبز و چرب و لذيذ باشد. مغز آن مادام که در پوست است مدتی می‌ماند فاسد نمی‌گردد ولی پوست‌کنده آن زود فاسد می‌گردد و آب‌لیمو حافظ فساد آن است. طبیعت مغز آن گرم و خشک است و بعضی می‌گویند گرم و تر است. مقوی قوای جنسی و زیاد کننده منی است. جهت تقویت حافظه و مغز و قلب و جلوگیری از سرفه و قی مفید است. مقوی معده و دهانه آن و رفع کننده یرقان و سموم بدن است. همچنین برطرف کننده اسهال و تشنگی است.
میزان محصول پسته جهان:
محصول پسته جهان در سال ۲۰۰۵ میلادی بالغ بر ۵۰۱ هزار تن بوده که تولید هر کشور برحسب تن به‌قرار زیر است:
ایران ۱۹۰۰۰۰، امریکا ۱۴۰۰۰۰، ترکیه ۶۰۰۰۰ سوریه ۶۰۰۰۰ چین ۳۴۰۰۰، يونان ۹۵۰۰، ایتالیا ۲۴۰۰، ازبکستان ۱۰۰۰، تونس ۸۰۰، پاکستان ۳۰۰، ماداگاسکار ۱۶۰، قرقیزستان ۱۰۰، مراکش ۵۰، قبرس ۱۵، مکزیک ۷ و موریتانی ۵ تن.
ترکیبات مهم:
هر ۱۰۰ گرم پسته خام (خشک) و یا بو داده، با یا بدون نمک حاوی مواد زیر است:
انرژی: ۵۷۰ کیلوکالری
کربوهیدرات‌ها: ۲۷/۶۵ گرم
چربی (روغن): ۴۵/۹۷ گرم
پروتئین: ۲۱/۳۵ گرم
قندها: ۱۰/۳ گرم
ویتامین B۱ (تیامین): ۰/۸۴ میلی‌گرم
ویتامین B۲ (ریبوفلاوین): ۰/۱۵۸ میلی‌گرم
ویتامین B۳ (نیاسین): ۱/۴۲۵ میلی‌گرم
ویتامین B۵ (پانتوتنیک اسید): ۰/۵۱۳ میلی‌گرم
ویتامین B۶ (پیریدوکسین): ۱/۲۷۴ میلی‌گرم
ویتامین B۹ (فولات): ۵۰ میکروگرم
پتاسیم: ۱۰۴۲ میلی‌گرم
فسفر: ۴۸۵ میلی‌گرم
منیزیم: ۱۲۰ میلی‌گرم
کلسیم: ۱۱۰ میلی‌گرم
آهن: ۴/۲ میلی‌گرم
روی: ۲/۳ میلی‌گرم
منگنز: ۱/۲۷۵ میلی‌گرم
نکات قابل‌توجه:
۱- درخت پسته هر دو سال یک‌بار به‌طور متوسط ۵۰ کیلو پسته یا ۵۰۰۰۰ عدد پسته بار می‌دهد.
۲- شروع بهره‌دهی درخت پسته حدود ۷ تا ۱۰ سال پس از کشت آن است و حداکثر بهره‌دهی آن پس از ۲۰ سال است.
۳- برای گرده‌افشانی درخت پسته، هر درخت نر برای ۸ تا ۱۲ درخت ماده کافی است.
۴- در کالیفرنیا بیشتر درختان ماده از نژاد پسته کرمان هستند و به همین نام مشهورند؛ ولی پسته نر ممکن است از نژادهای دیگر باشد.
۵- مغز پسته به دو صورت خام یا بوداده، با یا بدون نمک مصرف می‌شود. هنوز درباره اجسام و خواص این دو صورت و احیاناً تفاوت‌های آن‌ها گزارشی داده نشده است.
۶- رنگ صدف پسته به‌طور طبیعی بژ است؛ ولی در سطح تجارتی ممکن است قرمز یا سبز باشد.
٧- پسته بوداده معمولاً قرمزرنگ است که دلیل آن اضافه کردن نمک و مواد دیگر، ازجمله نمک سیتروس (نمک لیمو) و نمک و سرکه و ادویه توت‌فرنگی است. البته در ایران معمولاً فقط نمک به پسته اضافه می‌شود، ولی در خارج از ایران، هنگام بو دادن پسته افزودنی‌های مختلف به آن اضافه می‌گردد.
۸- کانتینرهای حمل پسته در کشتی‌ها به‌صورت شیب‌دار هستند تا براثر گرما و حرارت خود به خود، ضمن حمل خشک شوند. در مغز پسته مقدار بسیار کمی آب و مقدار زیادی روغن وجود دارد که باعث تولید گرما می‌شود و همین، مزیتی برای خشک شدن آن است.
۹- دو تحقیق در دانشگاه هاروارد و کمیسیون پسته کالیفرنیا در آمریکا نشان داده است که مصرف پسته به کاهش چربی‌های بد و کلسترول و افزایش چربی‌های خوب کمک می‌کند.
۱۰- درصد وزنی مغز پسته نسبت به پسته باپوست ۴۴ تا ۵۹ درصد است.
۱۱- تعداد ۱۰۰ عدد پسته حدود ۷۸ تا ۱۳۶ گرم وزن دارد.
۱۲- روغن مغز پسته گاهی تا ۶۰ درصد وزن آن را تشکیل می‌دهد.
۱۳- از پوست سبز پسته (تازه) می‌توان برای تهیه مربا و ترشی استفاده کرد. دم‌کرده پوست سبز پسته خاصیت ضد استفراغ دارد.
۱۴- مهم‌ترین انواع پسته ایران عبارت‌اند از: اوحدی، سفید، واحدی، شستی، کرمان، رفسنجان، دامغانی، سمنانی، اکبری و کله قوچی.
۱۵- پوست پسته تازه بوی معطر و مطبوعی دارد که به دلیل اسانس موجود در آن است. اسانس پوست تازه پسته ایران (کرمان) اولین بار در سال ۱۳۷۴، توسط مؤلف و همکاران در دانشکده داروسازی دانشگاه تهران مورد تجزیه و شناسایی قرار گرفت که حاوی ۰/۱۱ درصد اسانس بود. مهم‌ترین مواد موجود در این اسانس شامل: ۷۶۵ آلفا پینن، ۷۱۵ ترپی‌نولن، ۷۵ کارن، ۷۵ لیمونن، ۷۲ بتاپی‌نن، ۷۲ کامفن و ۷۱ بورنیل استات می‌باشند.
نکته مهم:
بیشترین میزان تأثیرگذاری گیاهان دارویی متعلق به عصاره گیاهان دارویی است و بعدازآن می‌توان به مکمل‌هایی نظیر کپسول‌ها اشاره کرد. کمترین میزان اثرگذاری هم متعلق به عرق و چای و دم‌نوش است.
امیدوارم که اطلاعات خوب و مفیدی در اختیار شما قرار داده باشیم با نظر دهی و امتیازدهی مارو از کیفیت مطالب آگاه نمایید. برای دریافت اطلاعات بیشتر به سایت فروشگاه محصولات ارگانیک آشا مراجعه نمایید و برای کسب اطلاعات در مورد محصولات ارگانیک می‌توانید با شماره 09120038341 مشاور فروشگاه ارگانیک آشا تماس بگیرید یا از طریق تلگرام، اینستاگرام با ما در ارتباط باشید.
منابع اطلاعات:
کتاب‌ها و مقالات گیاهان دارویی
فروشگاه محصولات ارگانیک آشا
موسسه کار آفرینی دکتر زرقانی
