خواص علف چای در طب سنتی
نام‌های دیگر: گل راعی، گل هزار چشم، هوفاریقون
نام علمی: Hypericum perforatum
نام عمومی: St. John ‘ s wort
نام انگلیسی: Hardhay
نام عربی: داذی، حشیشه القلب
نام فرانسوی: Mileprtuis
نام‌های مترادف:,Hypericum officinale, Hypericum vulgare
نام خانواده: Hypericaceae (علف چای)
گیاه‌شناسی و خواص علف چای در طب سنتی:
علف چای گیاهی علفی و دائمی است که ارتفاع آن تا یک متر می رسد. دارای بوی بسیار معطر و در زمان گلدهی بسیار زیبا است. ساقه‌های این گیاه به تعداد زیاد و منشعب و برگ‌ها متقابل، بیضوی و دراز هستند. همچنین روی ساقه دو خط نسبتاً برجسته قرار گرفته است. گل‌ها به‌صورت گل آذین دیهیم، به رنگ زرد زیبا و به تعداد زیادند که به گیاه زیبایی خاصی می‌بخشند. در کناره‌های گلبرگ زرد رنگ نقاط تیره به رنگ قرمز مایل به قهوه‌ای دیده می‌شود که از خصوصیات بارز این گیاه است. این نقاط فضاهایی هستند که حاوی مواد مؤثر گیاه (هیپریسین و ترکیبات وابسته) است.
زمان گلدهی گیاه برحسب ناحیه رویش از اردیبهشت تا مهرماه است. محل رویش گیاه در کوهستان‌ها و ارتفاعات نواحی شمالی کشور است. البته در ارتفاعات متوسط و کم بسیاری از نقاط ازجمله کرج، راه چالوس، لاهیجان، ارومیه، بروجرد، گنبدکاووس، کلاردشت و اطراف تهران نیز رویش دارد. قسمت مورد استفاده دارویی سرشاخه‌های گل‌دار آن است. علف چای در مزارع چای شمال به‌عنوان علف هرز می‌روید و احتمالاً نام گذاری آن بدین علت است.
منشأ جغرافیایی و خواص علف چای در طب سنتی:
علف چای بومی نواحی شمال افريقا، جنوب افريقا، جنوب آمریکا، آسیا، استرالیا، اروپا و نیوزلند است. همچنین در نقاط مختلف امریکا کشت می‌گردد. این گیاه بیشتر از غرب آسیا و شرق اروپا صادرمی شود.
مهمترین خواص علف چای در طب سنتی:
خاصیت ضدافسردگی: هیپریسین قادر است هر دو نوع A و B منو آمینواکسیداز (MAO) را مهار کند. از این نظر می‌توان از خواص علف چای در استفاده‌های کلینیکی می توان برای درمان افسردگی، درمان اضطراب، بی‌خوابی، بدخوابی، احساس بی‌ارزشی، بی‌اشتهایی، خونسردی و بی‌احساسی، افسردگی‌های فصلی (مانند پاییز، زمستان و یا سستی در بهار و تابستان) استفاده کرد. همچنین تأثیر این گیاه در فعالیت‌های مغزی بسیار رضایت بخش بوده و این موضوع با آزمایش‌های الکتروآنسفالوگراف ثابت شده است. بیشتر از ۲۵ تحقیق روی ۱۷۵۷ نفر که به افسردگی خفیف تا متوسط مبتلا بودند، نشان داد که علف چای به صورت عصاره استاندارد در درمان آن‌ها بسیار رضایت بخش بوده است. درسال ۱۹۹۴ در آلمان معادل ۶۶ میلیون دوز روزانه از آن توسط پزشکان نسخه شده است.
اثرات ضد میکروب و ویروس: عصاره گیاه علف چای دارای اثرات ضد میکروب روی بسیاری از میکروارگانیسم های با اهمیت و بیماری زاست. مطالعات انجام شده نشان می‌دهد که می توان از خواص علف چای به ضد ویروس آنفولانزا تیپ‌های A و B، ویروس تبخال نوع ۱ و ۲، ویروس وزی‌کولیا استوماتیتیس و ویروس ایدز (HIV) اشاره کرد. همچنین ضد هر دو نوع میکروب‌های گرم منفی و مثبت ازجمله استافیلوکوک اورئوس، استرپتوکوک موتانس، پروتئوس ولگاریس، اشرشیاکلی و پز دوموناس آئروژینوزا است و در این زمینه تأثیری قوی دارد.
اثرات ضد سوختگی و زخم: از دیگر خواص علف چای عبارتند از: ضد زخم، ضد سوختگی، ضد آفتاب، ضد درد ماهیچه‌ها و ضد خونریزی سطحی. محصولاتی که برای این منظور تهیه شده است، به‌صورت پماد و لوسیون از عصاره گیاه است که به‌طور مستقل یا همراه با گیاهان دیگر ساخته شده‌اند.
محصولات دارویی موجود: محصولات بسیار متنوعی ازجمله چای، عصاره روان، قرص، دراژه، کپسول، قطره، پماد و لوسیون از این گیاه تهیه شده است.
موارد استفاده در طب عوام:
از خواص علف چای به‌عنوان ضد التهاب و ورم برونش‌ها و دستگاه تناسلی ادراری، درمان آسیب مجاری صفرا، التهاب مثانه، درمان سرماخوردگی معمولی، ترش کردن، خونریزی، درمان میگرن و سردرد، سیاتیک، درمان زخم معده، ادرارآور، قاعده آور، ضد مالاریا، ضد شب ادراری، به طور موضعی جهت بریدگی و سوختگی درمان زخم‌ها و عفونت‌های میکروبی و ویروسی استفاده می‌شود.
طريقه و میزان مصرف:
چای: چای کیسه‌ای (تی‌بگ) تهیه شده از این گیاه اصولاً ۲ گرمی است که در یک لیوان آب تهیه می‌گردد و تا ۳ بار در روز می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد.
عصاره: ۳ تا ۶ میلی‌لیتر تا سه بار در روز (جمعاً ۹ تا ۱۸ میلی‌لیتر در روز) توصیه می‌گردد.
قطره: درصورتی‌که از نوع استاندارد که حاوی ۰/۳ درصد هیپریسین است استفاده شود، ۳۰ قطره تا سه نوبت در روز (جمعاً ۹۰ قطره در روز) مفید است.
عوارض جانبی:
در حد مصرف دارویی معادل ۲/۷ میلی‌گرم هیپریسین به‌طور روزانه (مساوی ۹ میلی‌لیتر قطره استاندارد است) هیچ‌گونه عارضه جانبی ندارد. مقادیر مصرف زیاد ممکن است باعث حساسیت به نور شود. البته این موضوع فقط در حیواناتی مانند گوسفند گزارش شده و در انسان مشاهده نشده است. احتمال داده می‌شود که ۳۰ تا ۵۰ برابر مقدار مصرف دارویی می‌تواند حساسیت به نور (فتوتوکسیسیته) ایجاد کند. عوارض مطالعه شده برحسب آمار این گیاه و فراورده‌های مربوطه بسیار محدود است؛ به‌طوری‌که کلیه عوارض خفیف و موقتی آن به ۲/۵ درصد موارد مصرف کننده می‌رسد که شامل التهاب روده و معده به میزان ۰/۵۵ درصد، آلرژی به گیاه به میزان ۰/۵ درصد، ایجاد خستگی به میزان ۰/۴ درصد و بی‌خوابی به میزان ۰/۲۶ درصد است.
موارد منع مصرف:
فقط در موارد حساسیت به گیاه، نباید از آن استفاده نمود.
تداخلات دارویی:
با غذاهای دارای مقادیر زیاد تریپتامین مانند پنیر، داروی فلوکستین، مهارکننده MAO، داروهای ضد ایدز، داروهای قلبی حاوی دیگوگسین بهتر است مصرف نشود، چون ممکن است اثرات آن‌ها را کمی کاهش دهد.
موتاژنیسیته: در آزمایش حیوانات کاملاً منفی بوده است.
اشکال دارویی موجود:
قرص، کپسول، قطره و عصاره گیاهی که خوراکی هستند و ژل، پماد، کمپرس و روغن که اشکال موضعی آن می‌باشند.
طريقه و میزان مصرف:
قطره: هر نوبت ۳۰ قطره و تا روزی سه نوبت (جمعاً ۹۰ قطره) در مقدار کمی آب حل کرده و میل شود.
قرص: روزی ۱ تا ۳ قرص برحسب شدت بیماری میل شود.
عصاره‌های روان استاندارد هیدروالکلی (اتانولی): هر نوبت ۲ تا ۳ میلی‌لیتر تا روزی سه نوبت (جمعاً تا ۹ میلی‌لیتر).
مصرف انواع فراورده‌های خوراکی به هر شکل تا معادل ۲/۷ میلی‌گرم «هیپریسین ها» در روز بلامانع است.
نکات قابل‌توجه:
۱- از فراورده‌های دارویی صنعتی این گیاه قرص و قطره هایپیرآن است که در کلیه داروخانه‌های کشور به‌عنوان داروهای رسمی ایران عرضه می‌شوند.
۲- به علت بی‌خطربودن قرص و قطره هایپیرآن، به‌طور رسمی بدون نسخه در اختیار مصرف کننده قرار می‌گیرد.
۳- گیاه علف چای حدود ۲۰ گونه و واریته در نقاط مختلف ایران دارد و چند گونه از آن‌ها بسیار مشابه‌اند، ولی فقط یک گونه آن دارویی است. همچنین بعضی از گونه‌ها سمی هستند؛ به همین دلیل بهتر است از فراورده‌های موجود در داروخانه استفاده کرد تا خطری ایجاد نشود.
۴- دارو دیر اثر بوده و اثرات آن چهارتا شش هفته پس از مصرف شروع می‌شود، بنابراین برای رسیدن به اثرات مطلوب احتیاج به زمان است. توصیه می‌شود برای اطمینان از اثر دارو مصرف آن دست کم دو ماه ادامه یابد و در صورت بی‌اثر بودن موضوع با پزشک یا داروساز داروخانه در میان گذاشته شود.
۵- قطره را هرگز نباید به‌طور مستقیم میل کرد و حتماً باید در مقداری کمی آب رقیق شود.
۶- داروی هایپیران ممکن است در بعضی افراد (حدود ۲ درصد) ایجاد تهوع کند که پس از یک ماه مصرف از بین می‌رود.
۷- در ۲ درصد افراد مصرف کننده جهت تسکین میگرن، ممکن است در روزهای اول مصرف سردردها افزایش یابد که این مشکل پس از دو تا چهار هفته برطرف شده و تکرار نخواهد شد.
۸- افرادی که برای تسکین میگرن از هایپیران استفاده می‌کنند، باید هرروز آن را مصرف نمایند. دارو در شروع حمله‌های میگرنی مانند داروهای شیمیایی چندان مؤثر نخواهد بود.
۹- در صورت استفاده کافی و صحیح، موفقیت تسکین میگرن توسط هایپیران در افراد ایرانی بیشتر از نود درصد است. این موضوع توسط تحقیقات کلینیکی چند سال گذشته در دانشگاه انجام شده است.
۱۰- موفقیت درمان افسردگی‌های ضعیف تا متوسط توسط هایپیران، ۹۳ درصد است که با انجام چندین مطالعه کلینیکی در ایران و جهان مورد تأیید قرارگرفته است.
۱۱- فراورده‌های مشابه هایپیران با نام‌های تجاری مختلف که توسط کارخانجات جهان ساخته می‌شوند، پرمصرف‌ترین داروی گیاهی دهه اخیر در مشکلات روحی روانی و افسردگی بوده است.
۱۲- گیاه بلافاصله پس از چیدن باید خشک شود، در غیر این صورت ممکن است مواد فعال آن از بین بروند…
۱۳- گیاه علف چای با گیاه چای معمولی ارتباطی ندارد و فقط به طور هرز در میان بوته‌های چای شمال کشور می‌روید و بدین نام معروف شده است.
نکته مهم:
بیشترین میزان تأثیرگذاری گیاهان دارویی متعلق به عصاره گیاهان دارویی است و بعدازآن می‌توان به مکمل‌هایی نظیر کپسول‌ها اشاره کرد. کمترین میزان اثرگذاری هم متعلق به عرق و چای و دم‌نوش است.
امیدوارم که اطلاعات خوب و مفیدی در اختیار شما قرار داده باشیم با نظر دهی و امتیازدهی مارو از کیفیت مطالب آگاه نمایید. برای دریافت اطلاعات بیشتر به سایت فروشگاه محصولات ارگانیک آشا مراجعه نمایید و برای کسب اطلاعات در مورد محصولات ارگانیک می‌توانید با شماره 09120038341 مشاور فروشگاه ارگانیک آشا تماس بگیرید یا از طریق تلگرام، اینستاگرام با ما در ارتباط باشید.
منابع اطلاعات:
کتاب‌ها و مقالات گیاهان دارویی
فروشگاه محصولات ارگانیک آشا
موسسه کار آفرینی دکتر زرقانی
