خواص شگفت انگیز دانه قهوه

نام فارسی: درخت قهوه
نام علمی: Coffea Arabica
نام عمومی: Cofee tree
نام انگلیسی: Cofee tree
نام عربی: بن (Bunn)
نام فرانسوی: cafier
نام آلمانی: Koffeebaum
نام خانواده: Rubiaceae (روناس)

گیاه‌شناسی و خواص شگفت انگیز دانه قهوه چیست؟

قهوه درختی است که ارتفاع آن تا ۶ متر می رسد. دارای تنه‌ استوانه‌ای و شاخه‌هایی که به‌صورت متقابل روی تنه قرارگرفته‌اند. برگ‌های آن همیشه‌ سبز، بیضی نوک‌ تیز، با کناره‌های موج دار می‌باشند که به‌صورت متقابل بر روی شاخه‌ها قرار می‌گیرند. این برگ‌ها به رنگ سبز تیره و شفاف به‌خصوص در سطح فوقانی هستند. گل‌های سفید و معطر این گیاه هم به‌صورت مجتمع در کنار برگ‌ها قرار دارند. میوه‌ی درخت قهوه شفت مانند و ابتدا سبزرنگ است که به‌تدریج زرد و سپس وقتی کاملاً می‌رسد، قرمزرنگ می‌شود. درون میوه دو دانه‌ی لوبیا شکل با پوسته‌ی سخت وجود دارد.

درخت قهوه در ایران نمی‌روید و بیشترین پراکندگی آن به حالت خودرو یا پرورشی در کشورهای آفریقایی است. مناطق دیگر رویش این گیاه یمن، عربستان، برزیل ، گویان، ونزوئلا و جزایر آنتیل است.
گونه‌های پرورشی درخت قهوه شامل Coffea arabica، Coffea liberica ، Coffea canephora است.

تاریخچه و خواص شگفت انگیز دانه قهوه چیست؟

نام قهوه (coffea) از واژه‌ی ترکی Qahveh و یا نام عربی Qahuah به معنی نوشیدنی، گرفته‌ شده است. درخت قهوه بومی اتیوپی و قسمت‌های شرق آسیاست. سالانه دست‌کم ۶۰۰ هزار تن قهوه تولید و به بازار ارائه می‌شود. هر درخت قهوه بین ۰/۵ تا ۵ کیلوگرم دانه‌ی قهوه تولید می‌کند.

بومیان اتیوپی در زمان‌های قدیم دانه‌های قهوه را به‌صورت جویدنی مصرف می‌کردند. همچنین، از پختن آن در کره برای کیک‌های مسطح نازك استفاده می‌نمودند. در کشورهای عربی از مغز قهوه جهت تهیه‌ی نوشیدنی‌های تخمیر شده استفاده می‌شد. در اندونزی و مالزی از برگ قهوه دم‌کرده‌ای مانند چای تهیه می‌کنند.

آماده‌سازی دانه‌ی قهوه:

میوه‌های قهوه که تقریباً کروی و یا تخم‌مرغی شکل می‌باشند، حاوی ۲ عدد دانه‌ی لوبیا شکل هستند. دو روش برای جدا کردن دانه‌ها از میوه وجود دارد. در روش اول دانه‌ها را با ماشین از میوه‌های تازه جدا می‌کنند. در روش دوم پس از رسیدن کامل و خشك شدن میوه آن‌ها را می‌شکنند و دانه‌ها را بیرون می‌آورند. این دانه‌ها هنگام بو دادن کمی متورم شده و به رنگ قهوه‌ای تیره درمی‌آیند و مزه و بوی آن‌ها نیز تغییر می‌کند. این بو مربوط به روغنی به نام کافئول است که حاوی ۵۰ درصد فورفورول، مقدار کمی اسید والريانيك، فنول و پیریدین است که پس از بو دادن قهوه تولید می‌شوند. با بو دادن دانه‌ی قهوه مقداری کافئین به شکل متصل به اسید کلروژنیک آزاد می‌شود که از دستگاه مربوطه جدا و به بازار عرضه می‌گردد.

خواص شگفت انگیز دانه قهوه چیست؟

مهم‌ترین خواص درخت قهوه مربوط به کافئین آن است که بر روی سیستم اعصاب مرکزی، قلب ، کلیه و ماهیچه‌ها اثر می‌گذارد. همچنین، اسید کلروژنیك و كافئول نیز فعالیت فیزیولوژيك دارند که بعضی از عوارض جانبی قهوه در برخی افراد مربوط به این اجسام است.

يك فنجان معمولی قهوه‌ی تازه حاوی ۸۵ تا ۱۰۰ میلی‌گرم کافئین و يك فنجان دم کشیده‌ی آن حاوی ۱۰۰ تا ۱۵۰ میلی‌گرم کافئین است. این نسبت در يك ليوان چای معمولی ۶۰ تا ۷۵ میلی‌گرم کافئین است. نوشابه‌های کولا که حاوی عصاره‌ی کولای طبیعی باشند نیز حاوی ۴۰ تا ۶۰ میلی‌گرم کافئین در صد میلی‌لیتر هستند.

طريقه و میزان مصرف:

قهوه به اشکال مختلف در انواع بستنی، نان‌شیرینی ، كيك ، آدامس، شکلات و لیکورها استفاده می‌شود؛ اما مهم‌ترین شکل مصرف آن قهوه‌ی دم‌کرده به‌صورت نوشیدنی گرم است.

با توجه به اینکه درصد کافئین در انواع قهوه متفاوت است و همچنین میزان پودر قهوه جهت تهیه‌ی نوشیدنی با اشکال دیگر خوراکی بر اساس ذائقه‌ی افراد تفاوت دارد، لذا میزان مجاز قهوه‌ی روزانه را باید برحسب کافئین موجود در آن در نظر گرفت.

بیشترین حد مجاز مصرف کافئین روزانه حدود ۱۵۰۰ میلی‌گرم (۱/۵ گرم)، یعنی ۱۰ تا ۱۵ فنجان قهوه‌ی نوشیدنی است. حداکثر میزان مجاز پودر قهوه نیز، درصورتی‌که به‌طور متوسط حاوی ۱/۵ درصد کافئین باشد، حداکثر ۱۰۰ گرم در روز است که به طرق مختلف می‌توان آن را مصرف نمود.

قهوه دکافئینه:

با توجه به اینکه کافئین موجود در قهوه از مواد محرك است و برای بعضی افراد، به‌خصوص بیماران قلبی یا زنان حامله، عوارضی در پی دارد، لذا در سال‌های اخیر کافئین موجود در قهوه را کاهش داده به نام قهوه‌ی بدون کافئین به بازار عرضه می‌کنند. این نوع قهوه که در بازار آمریکا گران است، حاوی ۰/۰۸ درصد کافئین است؛ ضمن اینکه طعم و مزه‌ی قهوه معمولی را دارد.

دیگر خواص شگفت انگیز دانه قهوه چیست؟

ضد درد، ضد سم، مقوی قلب، محرك CNS ، ادرارآور، شیر افزا، مقوی اعصاب و محرك جنسی.

ترکیبات مهم:

مهم‌ترین ماده‌ی قهوه کافئین است و دانه‌های قهوه می‌توانند تا ۲ درصد این ماده را در خود داشته باشند. ترکیبات مهم دیگر آن شامل تانن، اسید کلروژنیک، اسید کافئو تانيك، چربی، قندها و قندهای پنج کربنی (پنتوزان ها) است. دانه‌ی قهوه تقریباً لوبیایی شکل و به طول يك سانتی‌متر است که پس از بو دادن تغییراتی در ترکیبات آن به وجود می‌آید و دارای مزه و بوی خاصی می‌شود. این دانه به رنگ قهوه‌ای تیره و تلخ‌مزه است. قهوه‌ی بوداده شده حاوی ۱ تا ۲ درصد کافئین و گاه همراه با اسید کلروژنیك و پتاسیم است. ترکیبات دیگر قهوه‌ی بو داده شامل اسید نیکوتینیك، روغن ثابت و قندهای کاراملیزه شده است که ضمن حرارت و بو دادن ایجاد می‌شوند.

نکات قابل‌توجه:

1- قهوه یکی از دو نوع نوشیدنی گرم دنیای غرب است که مصرف آن از چای بیشتر است. برعکس، میزان مصرف چای در شرق دنیا بیشتر از قهوه است.

2- از مخلوط قهوه و ید نوعی دئودرانت (خوشبوکننده) تهیه می‌شود.

3- از کافئین قهوه در تهیه نوعی علف‌کش استفاده می‌شود. این نوع علف‌کش به‌خصوص برای جلوگیری از رشد دانه‌ی گونه‌ای آمارانتوس که از گیاهان سمی و حساسیت‌زا است، مؤثر است.

4- کافئین قهوه، ماده‌ی اولیه و اصلی بسیاری از داروهای بدون نسخه ازجمله قرص‌های رژیمی، ضد دردها و محرك‌هاست.

5- در ۱۴ ژانویه ۱۹۸۲ رادیو آمریکا در خبر WTOP اعلام کرد نوعی آنزیم دردانه‌ی قهوه‌ی سبز (تازه) می‌تواند گروه خونی o را به گروه خونی B تبدیل کند. این آزمایش بر روی موش‌ها و سه نفر داوطلب به مدت طولانی انجام شد و مورد تأیید قرار گرفت.

6- قهوه در طب عامیانه و درگذشته در مواردی ازجمله کاهش تب، درمان آسم، مسمومیت با آتروپین، آنفلوانزا، درمان سردرد، مالاریا ، درمان میگرن، یرقان، مسمومیت با تریاك و سرگیجه مصرف شده است.

7- ازنظر وزنی کافئین موجود در چای معمولی دو برابر پودر قهوه است، ولی چون مقدار خوراك پودر قهوه بیشتر از چای است و به عبارتی برای تهیه‌ی يك فنجان قهوه دو تا سه برابر چای خشك، پودر قهوه مصرف می‌شود، ازاین‌رو میزان کافئین موجود در يك فنجان قهوه از يك فنجان چای بیشتر است.

8- زنان حامله باید در مصرف قهوه احتیاط کنند. مصرف روزانه تا ۳۰۰ میلی‌گرم کافئین معادل ۳ تا ۵ فنجان قهوه بلامانع است.

9- مصرف مقدار زیاد قهوه برای افرادی که مشکلات قلبی دارند، به علت اثرات تحریکی کافئین مناسب نیست. این گونه افراد باید اندازه‌ی مصرف را رعایت کرده و یا از قهوه‌های بدون کافئین استفاده نمایند.

10- مصرف طولانی‌مدت قهوه مانند چای می‌تواند باعث اعتیاد به آن شود. یکی از منابع، میزان مصرف روزانه ۵ تا ۱۰ فنجان قهوه به مدت طولانی را باعث اعتیاد به این ماده ذکر کرده است.

11- در مورد عارضه‌ی جانبی قهوه منابع مختلف، عقاید متفاوتی داشته و در مورد مقدار مصرف آن اتفاق‌ نظر ندارند؛ اما به‌طور متوسط مصرف ۵ فنجان قهوه در روز بدون ضرر است. البته میزان مصرف قهوه‌های بدون کافئین می‌تواند بیشتر از این باشد. همان‌طور که گفته شد، بعضی افراد مانند زنان حامله و آن‌هایی که دچار مشکلات قلبی هستند باید قهوه را با احتیاط مصرف کنند و به‌طور متوسط ۲ تا ۳ فنجان قهوه در روز برای این گونه افراد بی‌ضرر است.

نکته مهم:

بیشترین میزان تأثیرگذاری گیاهان دارویی متعلق به عصاره‌ گیاهان دارویی است و بعدازآن می‌توان به مکمل‌هایی نظیر کپسول‌ها اشاره کرد. کمترین میزان اثرگذاری هم متعلق به عرق و چای و دم‌نوش است.
امیدوارم که اطلاعات خوب و مفیدی در اختیار شما قرار داده باشیم با نظر دهی و امتیازدهی مارو از کیفیت مطالب آگاه نمایید. برای دریافت اطلاعات بیشتر به سایت فروشگاه محصولات ارگانیک آشا مراجعه نمایید و برای کسب اطلاعات در مورد محصولات ارگانیک می‌توانید با شماره  09120038341 مشاور فروشگاه ارگانیک آشا تماس بگیرید یا از طریق تلگرام، اینستاگرام با ما در ارتباط باشید.

منابع اطلاعات:
کتاب‌ها و مقالات گیاهان دارویی
فروشگاه محصولات ارگانیک آشا
موسسه کار آفرینی دکتر زرقانی