نام دیگر: شاتره
نام علمی: Fumaria officinalis
نام‌های عمومی: Common fumitory, Fumitory, Earth smoke
نام انگلیسی: Fumitory
نام‌های عربی: کسفره الحمار، ساتراج (Satarag)
نام فرانسوی: Fumeterre
نام آلمانی: Gemeiner erdrauch
نام‌های مترادف: Fumaria pulchella,Fumaria diffusa
نام خانواده: Fumariaceae (شاتره)
گیاه‌شناسی و خواص شاهتره در طب سنتی:
شاهتره گیاهی است علفی به ارتفاع ۸۰ سانتی‌متر که در مزارع، باغ‌ها و زمین‌های کشاورزی به حالت خودرو می‌روید. شاخه‌های ظریف فراوان و برگ‌هایی با تقسیمات بسیار زیاد، باریک و کوچک دارد. گل‌های شاهتره کوچک به رنگ سفید یا سفید مایل به گلی هستند که به‌صورت مجتمع و گل‌آذین خوشه قرارگرفته‌اند. میوه‌ها هم کوچک و کروی می‌باشند. قسمت مورد استفاده شاهتره تمام قسمت‌های هوایی آن است.
گونه Officinalis این گیاه در ایران رویش ندارد و آنچه به نام شاهتره در بازار ایران وجود دارد، مربوط به دو گونه Fumaria parvifelora و Fumaria villantii است. به‌احتمال قوی خواص دو گونه ذکرشده مشابه گونه افیسینال بوده و می‌توان از هر سه مورد آن‌ها به یک منظور استفاده کرد. البته لازم است دو گونه موجود در ایران ازنظر ترکیبات و خواص، مورد تحقیقات لازم قرار گیرند.
تاریخچه و خواص شاهتره در طب سنتی:
شاهتره از زمان عهد عتیق شناخته شده و در کتاب‌های «خواص گیاهان» مربوط به قرون وسطی توصیف شده است. این گیاه در طب سنتی، برای درمان اگزما و بیماری‌های دیگر پوستی به کار می‌رفته؛ همچنین به‌عنوان ملین و مدر مصرف می‌شده است. در دهه گذشته، این گیاه دوباره مورد توجه قرار گرفت؛ زیرا بنا به گزارش‌هایی، به احتمال زیاد عصاره آن در بهبود بیماری‌های سیستم قلبی – عروقی و درمان کبد چرب و مشکلات صفراوی مؤثر است.
منشأ جغرافیایی:
این گیاه بومی اروپا و آسیاست. در کنار جاده‌ها به‌عنوان علف هرز مزارع می‌روید و بیشتر از کشورهای شرقی اروپا صادر می‌شود.
مهمترین خواص شاهتره در طب سنتی:
مهمترین خواص شاهتره عبارت‌اند از: صفرا آور، آلكالوئيد پروتوپین موجود در شاهتره می‌تواند در مواردی باعث کاهش صفرا گردد و به اصطلاح دارای اثر Amphicholeretic است. همچنین در مشکلات قلبی – عروقی مصرف می‌شود. در طب عوام از شاهتره به‌عنوان ادرارآور، مسهل و جهت رفع مشکلات پوستی، ازجمله اگزما استفاده می‌شود. اثر اخیر را مربوط به وجود اسید فوماریک در آن می‌دانند. اسید فوماریک امروزه به طریقه سنتزی تهیه و در بعضی از فرمولاسیون‌های پوستی نظیر داروهای پسوریازیس مصرف می‌شود.
فرآورده‌های گیاهی:
در ایران از این گیاه، فرآورده صنعتی وجود ندارد؛ ولی در بعضی کشورها محصولاتی به شکل قطره از عصاره گیاه به‌صورت منفرد یا مخلوط با گیاهان دیگر تهیه و به بازار عرضه شده است.
تهیه چای: ۴-۲ گرم گیاه خشک شده (مخلوط برگ، گل و ساقه) را با یک لیوان آب به مدت ۲۰ دقیقه بجوشانید؛ سپس آن را صاف کرده و گرماگرم قبل از غذا میل کنید. می‌توان روزانه تا سه نوبت این مقدار را (صبح، ظهر و شب) تکرار کرد (جمعاً می‌توان ۱۲-۶ گرم گیاه را که سه لیوان محصول صاف شده به دست می‌دهد، در طول روز مصرف کرد).
عوارض جانبی:
مصرف مقدار عادی و دارویی شاتره عوارض جانبی ندارد؛ ولی مصرف مقادیر بسیار زیاد به دلیل وجود آلکالوئیدهای ذکرشده ممکن است باعث لرز، تشنج و مرگ گردد. تاکنون در زمینه مصرف در بارداری و شیردهی مطالعه‌ای صورت نگرفته است؛ بنابراین بهتر است در این دوران مصرف نشود.
زمان برداشت:
با توجه به اینکه گیاه در همه مناطق به‌طور همزمان رشد نمی‌کند، نمی‌توان زمان کاملاً مشخصی را جهت جمع‌آوری ذکر کرد؛ ولی بهترین زمان برداشت در فصل بهار و بعد از زمان گلدهی است که گیاه به‌طور کامل رشد کرده باشد.
دیگر خواص شاهتره در طب سنتی:
آنتی کلینرژیک، ضد هیستامین، ضد ورم، ضد آریتمی، ضد عفونی‌کننده، ضد اسپاسم، تقویت کننده قوای جنسی، تولید کننده برادی کاردی، معرق، مسهل، ادرارآور، تهوع آور، افزایش و کاهش پر فشاری خون، آرام بخش، سمی، مقوی معده، بی‌حس کننده، صفرا آور و کاهش دهنده صفرا.
ترکیبات مهم:
قسمت هوایی گیاه حاوی حدود یک درصد آلكالوئید است که بیش از ۳۰ عدد آن‌ها تعیین فرمول شده‌اند و بیشتر آن‌ها از مشتقات بنزیل ایزوکینولین هستند. مهمترین این آلكالوئيدها شامل فومارین (پروتوپین)، فوماری لین و سیناکتین هستند. از دیگر ترکیبات شاهتره می‌توان فلاونوئیدها، اسیدهای گیاهی به‌ویژه اسید فوماریک و موسیلاژ را نام برد.
نکات قابل‌توجه:
١- نمونه گیاه خشک در بازار دارویی به‌طور طبیعی به‌صورت خرد شده و قطعات کوچک است و احتیاج به خرد یا پودر کردن ندارد و می‌توان مستقیماً آب جوش را روی آن ریخت و مصرف کرد.
۲- توصیه می‌شود دم‌نوش شاهتره را گرماگرم مصرف کنید؛ چون ممکن است با سرد شدن، مواد مؤثر رسوب کنند.
۳- در بسیاری از موارد دیده شده که برای به دست آوردن اثرات مذکور شاتره از عرق شاهتره موجود در بازار استفاده می‌کنند. عرق شاهتره مقدار بسیار ناچیزی اسانس دارد و مواد مؤثر اصلی در آن اصلاً وجود ندارد؛ بنابراین دارای خواص اصلی شاهتره نیست بهتر است از عصاره شاهتره به جای عرق آن استفاده شود.
۴- برای مشکلات کبدی، صفراوی و پوستی، باید از دم‌کرده آن استفاده کرد و در این موارد عرق آن بی‌تأثیر است.
نکته مهم:
بیشترین میزان تأثیرگذاری گیاهان دارویی متعلق به عصاره گیاهان دارویی است و بعدازآن می‌توان به مکمل‌هایی نظیر کپسول‌ها اشاره کرد. کمترین میزان اثرگذاری هم متعلق به عرق و چای و دم‌نوش است.
امیدوارم که اطلاعات خوب و مفیدی در اختیار شما قرار داده باشیم با نظر دهی و امتیازدهی مارو از کیفیت مطالب آگاه نمایید. برای دریافت اطلاعات بیشتر به سایت فروشگاه محصولات ارگانیک آشا مراجعه نمایید و برای کسب اطلاعات در مورد محصولات ارگانیک می‌توانید با شماره 09120038341 مشاور فروشگاه ارگانیک آشا تماس بگیرید یا از طریق تلگرام، اینستاگرام با ما در ارتباط باشید.
منابع اطلاعات:
کتاب‌ها و مقالات گیاهان دارویی
فروشگاه محصولات ارگانیک آشا
موسسه کار آفرینی دکتر زرقانی
