خواص روغن تخم کتان چیست؟

خواص روغن تخم کتان چیست؟
نام علمی: Linum usitatissimum
نام‌های عمومی: , Flax seed, Linseed, Linum,Flax
نام انگلیسی: Common flax
نام عربی: کتان
نام فرانسوی: Lin usuel
نام آلمانی: Flachs
نام‌های مترادف: Linum crepitans , Linum mucronatum
نام خانواده: Linaceae (كتان)

گیاه‌شناسی و خواص روغن تخم کتان چیست؟

کتان، گیاهی است علفی و یک‌ساله به ارتفاع تا ۷۰ سانتی‌متر و گاه بیشتر. برگ‌های آن باریک، نوک‌تیز و دارای سه رگبرگ اصلی است که در طول پهنک و به رنگ سبز مات هستند. گل‌های نسبتاً بزرگ و آبی زیبای کتان به‌طور نامنظم روی ساقه قرار می‌گیرند. قسمت مورد استفاده گیاه در داروسازی، دانه‌ها هستند. قسمت مورد استفاده دیگر، الیاف اندام هوایی آن است که در تهیه پارچه‌های کتانی به کار می‌رود. کتان در نقاط مختلف ایران ازجمله تبریز، لار و بندرعباس رویش دارد. از دانه‌های این‌گونه کتان، روغنی به نام «روغن بزرک» استخراج می‌شود که استفاده‌های فراوان صنعتی و دارویی دارد.

تاریخچه و خواص روغن تخم کتان چیست؟

تخم کتان بیش از ده هزار سال است که به‌عنوان منبع الیاف در بافندگی و پوشاک کاربرد دارد. این گیاه یکی از نخستین گیاهانی است که بشر تشخیص داد می‌تواند از آن برای مصارف غیرخوراکی استفاده کند. کتان از الیاف ساقه گیاه تهیه می‌شود. روغن بزرک که از دانه کتان به دست می‌آید، به‌عنوان نرم‌ کننده موضعی پوست و ملین حیوانات به کار می‌رود. این روغن در رنگ‌ها و روغن‌های جلدی و همچنین به‌عنوان عامل ضد آب استفاده دارد.

دانه کتان به همراه مخلوطی از مواد دیگر، برای خوراک دام مصرف می‌شود. مصارف سنتی دارویی این گیاه، بسیار متفاوت و گاه عجیب است. در نسخه‌ای که در خواص داروها نوشته‌ شده به مصرف گیاه، برای بیرون آوردن اجسام خارجی از چشم اشاره‌ شده است. در این درمان یک دانه خیس‌ خورده برای چند دقیقه زیر پلک بسته گذاشته می‌شود و با این کار جسم خارجی به دانه می‌چسبد. کاربردهای دیگر آن شامل درمان سرفه، ضد سرماخوردگی، درمان یبوست و عفونت‌های مجاری ادرار است. از گونه دیگر دانه کتان (لینوم کاتاریتیکوم)، جوشانده‌ای ملین به دست می‌آید.

منشأ جغرافیایی:

کتان یکی از قدیمی‌ترین گیاهانی است که به‌منظور استفاده از فیبر و روغن آن از دیرباز کشت می‌شده است. مهم‌ترین مراکز تولید کتان آمریکای جنوبی، هند، آمریکا، کانادا، مراکش، آرژانتین و ترکیه هستند. یکی از مهم‌ترین مراکز تولید روغن کتان کشور انگلستان و به‌خصوص شهر هال است.

خواص روغن تخم کتان چیست؟

یکی از مهم‌ترین خواص تخم کتان کاهش چربی خون است. آزمایش‌های مقدماتی نشان داده زرده تخم‌مرغ‌هایی که مرغ از دانه کتان تغذیه کرده است، حاوی مقادیر زیادی آلفالینولنیک اسید هستند. گذشته از آن مقدار کلسترول بافت کلیه همین جوجه‌ها در حداقل مقدار است. پژوهش‌های دیگر نشان داده که مصرف دانه کتان احتمال گرفتگی عروق قلب را کاهش می‌دهد. یک پژوهش دیگر نشان می‌دهد که مصرف سه ماه نان حاوی دانه کتان به همراه ۱۵ گرم دانه خرد شده کتان، کاهش قابل‌ ملاحظه‌ای در کلسترول ایجاد می‌کند.

از دیگر خواص تخم کتان می توان به کاهش چسبندگی پلاکت‌ها اشاره کرد که این اثرات نشان می‌دهد برای جلوگیری از مشکلات قلبی- عروقی مؤثر است. در یک پژوهش، زنان سالم داوطلب به مدت چهار هفته روزانه ۵۰ گرم دانه خردشده کتان استفاده کردند که پس‌ازاین مدت به‌طور قابل‌ ملاحظه‌ای اسید آلفالینولئیک سرم اریتروسیت آن‌ها زیاد شد ولی کلسترول سرم کاهش یافت. همین آزمایش با روغن کتان و آرد آن انجام و تأیید شد.

پژوهش دیگری در زنان نشان داد که مصرف دانه کتان می‌تواند در جلوگیری از سرطان پستان مؤثر باشد. این اثر را به لیگنان‌های دانه مربوط می‌دانند.

یکی از اثرات مهم دانه کتان اثر مسهلی آن است. برای این منظور ۱۰-۵ گرم دانه را در یک لیوان آب ریخته و روی آن آب سرد بریزید. بعد از ۲۰ تا ۳۰ دقیقه دانه‌ها به سطح آب می‌آیند، آنگاه آب را خالی کرده و دانه‌ها را سر بکشید و پس از مصرف مقدار زیادی آب بنوشید (از لحظه مصرف تا حدود دو تا سه ساعت بعد، چند لیوان آب یا مایعات دیگر باید مصرف شود). این محلول بهتر است شامگاه مصرف شود تا اثر مسهلی آن صبح روز بعد ظاهر گردد. از روغن دانه کتان در محصولات درمان سوختگی و مشکلات پوستی نیز استفاده می‌شود. یکی دیگر از خواص باارزش روغن کتان، کاهش چسبندگی پلاکت‌هاست که از این طریق خطر سکته‌های قلبی در اثر غلیظ شدن خون کاهش می‌یابد.

سمیت:

دانه کتان حاوی ترکیبات سیانوژنیک بوده و ممکن است در اثر خوردن زیاد آن، مسمومیت ایجاد شود. ترکیبات سیانوژنیک‌ دانه کتان می‌تواند در ۶-۴= PH به مدت چهار ساعت هیدرولیز شده و اسید سیانیدریک تولید کند. یکی از مهم‌ترین این اجسام لينامارین است. هر ۱۰۰ گرم دانه کتان تحت اثر آنزیم ليناماراز می‌تواند تا ۵۰ میلی‌گرم اسید سیانیدریک تولید کند. با وجودی که همین مقدار اسید سیانیدریک می‌تواند ایجاد مسمومیت کند، ولی از یک‌ طرف در اسیدیته معده مقداری از ليناماراز غیرفعال می‌شود و از طرف دیگر چون این هیدرولیز حدود چهار ساعت به طول می‌انجامد، مقداری از اسید سیانیدریک ایجاد شده در این زمان، توسط آنزیمی به نام روداناز که قادر است ساعتی ۳۰ تا ۶۰ میلی‌گرم اسید سیانیدریک در بدن را خنثی کند (به تیوسیانات تبدیل می‌شود)، به حداقل مقدار تقلیل می‌یابد.

البته مقدار کمی اسید سیانیدریک به همراه مدفوع و ادرار دفع می‌شود. اطلاعات بعضی منابع حاکی از آن است که مصرف تخم کتان خرد شده به مقدار ۱۵۰ تا ۳۰۰ گرم در طول روز، سمیتی در بدن ایجاد نمی‌کند. همچنین مطالعات نشان می‌دهد که مصرف یک دوز ۱۰۰ گرمی در یک نوبت از دانه کتان عوارض سیانات و تیوسیانات را در خون نشان نمی‌دهد و برای ایجاد مسمومیت احتياج به مقادیر زیادتر است.

مهم‌ترین خواص روغن تخم کتان چیست؟

مهمترین خواص تخم کتان عبارتند از: ضد درد، ضد تجمع پلاکت‌ها، ضد التهاب، ضد استروژن، ضد قارچ، ضد اکسیدان، ضد تومور، ضد سرفه، حساسیت‌زا، ضد حساسیت، محرک قوای جنسی، قابض، مقوی قلب، سیانوژنتیک، ملین، هضم‌ کننده، استروژنیک، قاعده آور، خلط‌ آور، کاهش‌ دهنده کلسترول خون، کاهش دهنده قند خون، شیرافزا، مسهل و کاهش‌ دهنده چربی خون.

ترکیبات مهم:

دانه‌های کتان حاوی ۳ تا ۶ درصد موسیلاژ و ۳۰ تا ۴۵ درصد روغن مایع ثابت است. همچنین ۲۵ درصد پروتئین، استرول‌های گیاهی ازجمله کامپسترول، استیگماسترول و آونسترول و ۱/۵ درصد گلوکزیدهای سیانوژنیک از دیگر ترکیبات مهم دانه‌هاست. روغن کتان اصولاً از چربی‌های اشباع‌ نشده، ازجمله اسیدهای چرب لینولئیک، لینولنیک و اولئیک تشکیل‌شده و یکی از منابع بسیار خوب آلفالینولنیک اسید است. گیاه کتان یکی از منابع فیبرهای موسیلاژی محلول حاوی د- اسید گالاکتورونیک، د- زایلوز، ال-گالاکتوز و ال – رامنوز است. ویتامین‌ها شامل B1، B2، B3، B5، B6، B9، C و املاح شامل کلسیم، آهن، منیزیوم، فسفر، روی و پتاسیم (۸۱۳ میلی‌گرم در صد) هستند.

نکات قابل‌توجه:

١- گیاه کتان واریته های گوناگون دارد، ولی دو تیپ اصلی، شامل دانه‌های قهوه‌ای و طلایی است. روغن دانه‌های طلایی دارای کمترین میزان امگا ۳ است، اما از نظر بقیه خواص و روغن مشابه هستند.

۲- چون محصولات آماده دانه کتان ممکن است به‌ مرور زمان به علت تجزیه، سیاناید تولید کند، این محصولات در بازار بسیار کم وجود دارد و بیشتر از دانه کتان به‌طور مستقیم استفاده می‌کنند.

٣- فرآورده از نوع چای از دانه کتان معمول نیست.

۴- له یا خرد شده دانه کتان بیش از ۲۴ ساعت نگهداری نشود و همیشه خرد شده تازه آن مصرف شود. چون در غیر این صورت ممکن است مواد آن تجزیه شود و ایجاد سیاناید نماید که باعث سمیت می‌شود.

۵- دانه کتان یکی از منابع فیبرهای موسیلاژی محلول است که حاوی قندهای د- زایلوز، ال -گالاكتوز و ال – رامنوز، همچنین د- گالاکتورونیک اسید است.

۶- از قدیم روغن دانه کتان به‌منظور خارج کردن اجسام خارجی از چشم و به‌طور خوراکی برای رفع سرفه در سرما خوردگی و رفع عفونت مجاری ادرار مصرف می‌شده است.

۷- گذشته از دانه، برگ‌های کتان نیز دارای گلوکزیدهای سیانوژنیک ازجمله لينامارین، لينوستاتین و نئولینوستاتین است که با آنزیم لينامار از تبدیل به سیانایدها می‌شوند.

۸- اصطلاح سیانوفور یا سیانوژنیک هم‌معنی هستند و به معنی تولید کننده سیانایدیا اسید سیانیدریک است.

۹- محصولات تجارتی کتان بیشتر به‌صورت روغن مایع زرد رنگ (طلایی) و دانه به‌صورت بسته‌بندی است.

۱۰- تفاله حاصل از روغن‌ گیری دانه‌های کتان غذای خوبی برای حیوانات است.

۱۱- بر اساس پژوهش‌های جدید دانشمندان استرالیا محصول هیدرولیز شده روغن کتان خاصیت ضد میکروبی خوبی دارد که در استفاده‌های موضعی می‌تواند مانند آنتی‌بیوتیک‌ها اثر کند. اثر خوب این محصول، به‌خصوص ضد استافیلوکوک اورئوس است.

۱۲- دانه کتان در ایران به نام دانه بزرک نیز معروف است و به روغن کتان، روغن بزرک گفته می‌شود که سالیان دراز در رنگ ساختمان از آن استفاده می‌گردد. البته نوع خوراکی باید کاملاً تصفیه‌ شده و عاری از آلودگی‌های میکروبی یا قارچی باشد.

۱۳- الیاف طبیعی کتان، نرم، صاف و مستقیم هستند و ۲-۳ بار از پنبه محکم‌تر می‌باشند.

۱۴- ده کشور اول تولید کننده دانه کتان در سال ۲۰۱۱ شامل کانادا، چین، روسیه، هند، انگلستان، امریکا، اتیوپی، قزاقستان، اوکراین و آرژانتین هستند که میزان ۱۶۰۲۰۴۷ تن تولید کرده‌اند.

نکته مهم:

بیشترین میزان تأثیرگذاری گیاهان دارویی متعلق به عصاره‌ گیاهان دارویی است و بعدازآن می‌توان به مکمل‌هایی نظیر کپسول‌ها اشاره کرد. کمترین میزان اثرگذاری هم متعلق به عرق و چای و دم‌نوش است.
امیدوارم که اطلاعات خوب و مفیدی در اختیار شما قرار داده باشیم با نظر دهی و امتیازدهی مارو از کیفیت مطالب آگاه نمایید. برای دریافت اطلاعات بیشتر به سایت فروشگاه محصولات ارگانیک آشا مراجعه نمایید و برای کسب اطلاعات در مورد محصولات ارگانیک می‌توانید با شماره  09120038341 مشاور فروشگاه ارگانیک آشا تماس بگیرید یا از طریق تلگرام، اینستاگرام با ما در ارتباط باشید.

منابع اطلاعات:
کتاب‌ها و مقالات گیاهان دارویی
فروشگاه محصولات ارگانیک آشا
موسسه کار آفرینی دکتر زرقانی