خواص دانه کنجد
نام فارسی: کنجد
نام علمی: Sesamum indicum
نام عمومی: Sesame
نام انگلیسی: Sesame
نام عربی: سمسم (Sim Sim)
نام فرانسوی: Sesame
نام آلمانی: Sesam
نام های مترادف: Sesamum orientale, Sesamum oleiferum
نام خانواده: Pedaliaceae (كنجد)
گیاه شناسی و خواص دانه کنجد:
کنجد گیاهی است یک‌ساله به ارتفاع حداکثر تا یک متر که قسمت‌های بالای ساقه آن پوشیده از کرک است، ولی قسمت‌های پایینی کرک ندارد. برگ‌ها بیضی بلند و نوک تیز، به طول ۱۴ سانتی‌متر است که به‌صورت متقابل روی ساقه قرار می‌گیرند (ممکن است برگ‌های قسمت پایین گیاه کمی پهن‌تر باشند و به‌صورت متفاوت قرار گیرند). گل‌ها به‌صورت تکی در کنار برگ‌های قسمت بالای ساقه ظاهر می‌شوند. رنگ گل‌ها زرد است، ولی ممکن است به رنگ‌های سفید، گلی و قرمز نیز دیده شوند.
این گل‌ها به میوه کپسول تبدیل می‌شوند که حاوی تعداد زیادی دانه کوچک، بیضی و تقریباً مسطح است، رنگ‌دانه‌ها برحسب واریته ها و نواحی مختلف متفاوت بوده و ممکن است به‌صورت قهوه‌ای کمرنگ یا تیره، سفید، سیاه و یا دورنگ باشند. قسمت مورد استفاده کنجد، دانه‌ها هستند که مقدار زیادی از آن‌ها به مصرف روغن‌کشی می‌رسد.
علی‌رغم اینکه منشأ اولیه گونه‌های کنجد وحشی را صحرای آفریقا می‌دانند، ولی کنجد معمولی بومی هندوستان است که به نقاط زیادی از جهان گسترش یافته است. کنجد در نقاط مختلف ایران، از جمله نواحی شمالی، شیراز و کرمان کشت می‌گردد.
تاریخچه و خواص دانه کنجد:
کنجد بومی هندوستان است و حداقل ۲۲۵۰ سال قبل از میلاد در آنجا کشت می‌شده است. همچنین مطالعات باستان‌شناسی نشان می‌دهد که کشت این گیاه بعد از هندوستان در ناحیه مکران پاکستان معمول بوده است.
نام Sesame از کلمه لاتین Sesamumn گرفته شده و این لغت خود با تغییرات زیادی از آشوری‌ها و از کلمه Shaman shammi به معنی گیاه روغني (Plant oil) درست شده است. نام کنجد در خاورمیانه متفاوت بوده و به نظر می‌رسد از لغت فارسی آن، یعنی Kunjid ( کنجد) ریشه گرفته است، به‌عنوان مثال، نام روسی آن‌که Kunzhut (كون زوت) است. از فارسی مشتق شده است.
درباره کنجد در اقوام و ملل جهان افسانه‌ها، باورها و اعتقادات مختلفی وجود دارد که همه آن‌ها درباره اهمیت این گیاه و دانه و روغن آن است. مثلاً در افسانه‌های آشوری چنین بیان شده است که وقتی خداوند مخلوقات خود را آفرید، آن‌ها از شراب دانه کنجد نوشیدند و یا هندوها معتقدند که دانه کنجد سمبل جلوگیری از مرگ و میر و روغن آن از مواد خوش یمن و مبارک است.
در تامیل حداقل یک بار در هفته (روزهای چهارشنبه یا یکشنبه برای مردان و روزهای جمعه برای زنان) خود را با روغن کنجد چرب می‌کنند و ماساژ می‌دهند و این کار در مراسم یوگا در آنجا مرسوم است. استادان یوگا در تامیل توصیه می‌کنند که برای کاهش حرارت بدن، به‌خصوص در نواحی استوایی و مرطوب، دست کم هفته‌ای یک‌بار از ماساژ روغن کنجد استفاده شود.
دارو شناختی و مهمترین خواص دانه کنجد:
دانه کنجد به علت وجود چشمگیر موادی از جمله آهن، منگنز، منیزیم، مس و کلسيم، از محصولات بسیار با ارزش و حاوی املاح ضروری است. همچنین میزان ویتامین B1 و E آن قابل توجه است. دانه کنجد به علت وجود لیگنان ها، از جمله ماده‌ای به نام سزامین، که به طور منحصر به فرد در آن وجود دارد، دارای خاصیت آنتی اکسیدانی و ضد سرطانی قوی و روغن آن یکی از روغن‌های گیاهی است که بالاترین اثرات آنتی اکسیدانی را دارد. همچنین روغن کنجد به دلیل وجود فیتواسترول ها دارای خاصیت کاهش کلسترول خون است. در صورتی که دانه کنجد به‌صورت پودر یا خردشده مصرف شود، جذب مواد مغذی آن در بدن به‌مراتب بهتر و کامل‌تر است.
بر حسب مدارک تاریخی، زنان بابلی باستان از مخلوط کنجد و عسل به شکل حلوا برای جوانی و زیبایی بیشتر و سربازان رومی برای قوی بودن و انرژی بیشتر استفاده می‌کردند. دانه‌های کنجد دارای ماده آلرژی زایی است که در افراد بسیار معدودی (۵ تا ۱۳ نفر در هر ۱۰۰ هزار نفر) ایجاد حساسیت می‌کند.
یکی از مصارف مهم روغن کنجد در فرآورده‌های ماساژ است که از قدیم در طب آیورودای هند معمول بوده است. همچنین در محصولات آرایشی و بهداشتی به منظورهای مختلف از روغن کنجد استفاده می‌شود.
کاربردهای دیگر کنجد:
دانه کنجد از قدیم برای روغن کشی استفاده می‌شده است. این دانه‌ها در رنگ‌های مختلف، از سفید مایل به کرم تا سیاه رنگ است. به طور کلی، دانه‌های کمرنگ در غرب و خاورمیانه طرفدار بیشتری دارد و در خاور دور کنجد سیاه رنگ (تیره) را درجه یک می‌دانند. از دانه‌های ریز کنجد اغلب برای پختن غذا استفاده می‌شود. یکی از استفاده‌های دانه کنجد، پاشیدن آن‌ها روی انواع نان در کشورهای مختلف است. کنجد به اشکال سوپ، حلوا، خمیرها، سس‌ها و مخلوط با مواد مختلف در غذاها و آشپزی بسیاری از نقاط جهان استفاده می‌شود. روغن کنجد به علت پایداری نسبت به حرارت، در مقایسه با روغن‌های دیگر ارجح بوده و می‌توان آن را برای سرخ کردن استفاده نمود.
محصول جهانی کنجد:
در سال ۲۰۰۷ میلادی، ۲۰ هزار کیلومتر مربع زمین کشاورزی زیر کشت کنجد در جهان بوده است. بزرگ‌ترین تولیدکنندگان کنجد در این سال هند، چنین، میانمار، سودان، اتیوپی، اوگاندا و نیجریه بوده‌اند. حدود ۷۰ درصد این تولید مربوط به کشورهای آسیایی و ۲۶ درصد مربوط به کشورهای آفریقایی است.
ابن‌سینا در کتاب قانون راجع به کنجد چنین گفته است:
کنجد يا سمسم از هر تخمی چرب‌تر است که زود تغییر یابد و فاسد شود. دانه‌اش از روغنش قوی‌تر است. طبیعت آن گرم و تر است. مالیدن روغن کنجد به پوست در درمان لکه سبز ناشی از ضربت، لکه خون منجمد، زبری و ترک‌ها سودمند است. کنجد و به‌ویژه پوست‌کنده آن چاق‌کننده است، مورد را در روغن کنجد بجوشانند، موی را از ریزش نگاه دارد و بن موی را تقویت کند و سخت گرداند. علاج سوختگی است. ضماد کنجد برای گرفتگی اعصاب (موضعی) مفید است. در درمان تنگ نفسی و برونشیت مفید است. دل به هم آورد و برای معده بد است. زود سیر گرداند و اشتهای خوراک از بین ببرد. دیرهضم است و تشنگی آورد.
اصولاً کنجد برای معده خوب نیست، اما اگر در روغن بجوشد، کمتر ضرر دارد و اگر با عسل خورند، هیچ ضرر ندارد. برای روده بزرگ مفید است. کنجد خیس شده در آب، در قاعده آوری بسیار قوی است و مصرف زیاد آن ممکن است باعث سقط جنین گردد. اگر کنجد را در آب خیسانند و با تخم خشخاش و تخم کتان که هر سه از نظر وزنی یکسان باشند مخلوط کنند، آب پشت را فزونی دهد (باعث افزایش قوای جنسی می‌شود) و شهوت انگیز است. کنجد پادزهر مار شاخ‌دار است.
در کتاب مخزن الادویه درباره خواص دانه کنجد چنین آمده است:
سَمسِم يا سِمسِم به فارسی کنجد است. بهترین آن سفید تازه آن است وقوت آن تا دو سال باقی می‌ماند. در اکثر شهرها نانوایان آن را روی نان می پاشند و در حلواها استفاده می‌شود. روغن آن در فرآورده‌های روغنی و اکثر مرهم‌ها استفاده می‌گردد. روغن آن زود متغیر و فاسد نمی‌شود. طبیعت آن گرم و تر است. صاف کننده صدا و برطرف کننده خشونت حلق است، برای سوختگی‌ها مفيد است. کنجد چاق کننده و افزایش دهنده قوای جنسی است. قاعده آور و سقط کننده است. مصرف کنجد با بذر کتان قوای جنسی و منی را زیاد می‌کند. آشامیدن سائیده آن با شراب جهت رفع قولنج و قولون و گزیدن مار شاخ‌دار مفید است.
برای برطرف کردن عوارض آن باید آن را بریان نمود (بو دادن) و یا با عسل مصرف کرد. ضماد آن برای درمان ورم‌ها، نرم کردن پوست بدن، رفع آثار سیاهی (خون‌مردگی) و سبزی زیر پوست و جلوگیری از گرفتگی اعصاب اسکلتی نافع است. طبیعت روغن کنجد گرم و تر است و تا هفت سال قوت آن باقی می‌ماند.
دیگر خواص دانه کنجد:
ضد آدم (ضد خيز)، ضد تشنج، ضد ورم، ضد اکسیدان (آنتی اکسیدان)، افزایش دهنده قوای جنسی، قابض، ملین، ادرارآور، سقط کننده، قاعده آور، شیرافزا، مسهل، مقوی اعصاب، ایمونوساپرسانت.
ترکیبات مهم:
با توجه به اینکه در بیشتر موارد کنجد به‌صورت پوست کنده یا بوداده (حرارت دیده) مصرف می‌شود، لذا ترکیبات دو شکل خام و حرارت دیده که با هم متفاوت است، در زیر شرح داده شده است.
هر ۱۰۰ گرم کنجد بوداده بدون پوست حاوی مواد زیر است:
چربی: ۴۸ گرم
کربوهیدرات‌ها: ۲۶ گرم
پروتئین: ۱۷ گرم
فیبر (الیاف): ۱۶۹ گرم
قندها: ۰/۵گرم
فسفر: ۷۷۴ میلی‌گرم
پتاسیم: ۴۰۶ میلی‌گرم
منیزیم: ۳۴۶ میلی‌گرم
کلسیم: ۱۳۱ میلی‌گرم
سدیم: ۳۹ میلی‌گرم
آهن: 7.8 میلی‌گرم
رطوبت: ۵ گرم
۵۶۷ کیلوکالری انرژی
هر ۱۰۰ گرم کنجد پوست کنده خام حاوی مواد زیر است:
کربوهیدرات‌ها: ۱۱/۷ گرم
روغن (چربی): ۶۱/۲گرم
پروتئین: ۲۰/۵ گرم
فیبر (الياف): ۱۱/۶گرم
قندها: 0/5 گرم
کلسیم: ۹۷۵ میلی‌گرم
فسفر: ۶۶۷ میلی‌گرم
پتاسیم: ۳۷۰ میلی‌گرم
منیزیم: ۳۴۵ میلی‌گرم
سدیم: ۴۷ میلی‌گرم
آهن: 14/5 میلی‌گرم
رطوبت: ۳/۷۵ گرم
۶۳۰ کیلوکالری انرژی
هر دو نوع بالا حاوی اسیدهای آمینه مختلف ازجمله تریپتوفان، ترئونین، ایزولوسین، لوسین، متیونین، سیستین، فنيل آلانين، واليين، آرژی نین، هیستیدین، آلانین، آسپارتیک اسید، گلوتامیک اسید، گلی سین، پرولین و سرین هستند. مهمترین اسیدهای چرب روغن کنجد عبارت‌اند از: اولئیک، لینولئیک، پالمیتیک، استئاریک و آراشیدیک.
نکته مهم:
بیشترین میزان تأثیرگذاری گیاهان دارویی متعلق به عصاره‌های خالص گیاهان دارویی است و بعدازآن می‌توان به مکمل‌هایی نظیر کپسول‌ها اشاره کرد. کمترین میزان اثرگذاری هم متعلق به عرق و چای و دم‌نوش است.
امیدوارم که اطلاعات خوب و مفیدی در اختیار شما قرار داده باشیم با نظر دهی و امتیازدهی مارو از کیفیت مطالب آگاه نمایید. برای دریافت اطلاعات بیشتر به سایت فروشگاه محصولات ارگانیک آشا مراجعه نمایید و برای کسب اطلاعات در مورد محصولات ارگانیک می‌توانید با شماره 09120038341 مشاور فروشگاه ارگانیک آشا تماس بگیرید یا از طریق تلگرام، اینستاگرام با ما در ارتباط باشید.
منابع اطلاعات:
کتاب‌ها و مقالات گیاهان دارویی
فروشگاه محصولات ارگانیک آشا
موسسه کار آفرینی دکتر زرقانی
