خواص دارویی گیاه پرسیاوش
نام‌های فارسی: پرسیاوش، پرسیاوشان
نام علمی: Adianthum capillus_veneris
نام‌های عمومی: Maidenhair fern, Maidenhair
نام انگلیسی: Maidenhair
نام عربی: شعر الارض (Sharelarz)
نام فرانسوی: Capillaire
نام آلمانی: Frauenhaarkraut farn
نام خانواده: Polypodiaceae (سرخس‌ها)
گیاه‌شناسی و خواص دارویی گیاه پرسیاوش:
پرسیاوش گیاهی است علفی و چندساله با ریزوم نازک و انشعابی که از آن دم برگ‌هایی نازک و سیاه یا سرخ مایل به سیاه خارج شده و برگ‌ها روی آن قرار می‌گیرند. برگ‌ها به‌صورت منفرد روی دم برگ‌ها قرار دارند و روی هر طرف دمبرگ ۵ تا ۱۲ عدد برگ قرار می‌گیرد. گاهی طول دم برگ‌ها که‌برگ‌ها روی آن واقع شده‌اند تا ۳۰ سانتی‌متر می‌رسد. بر روی برگ‌ها بریدگی‌هایی وجود دارد که آن را به دو یا سه قسمت تقسیم می‌کند. این برگ‌ها شباهت زیادی به برگ درخت جینکو دارند؛ ولی بسیار کوچک‌تر و ظریف‌تر از آن هستند. به برگ گشنیز نیز شباهت دارند و رنگشان سبز دائمی است. دم برگ‌ها در نزدیکی اتصال به ریزوم پوشیده از تار می‌باشند. تولیدمثل این گیاه با هاگ صورت می‌گیرد. در کناره برگچه‌های برگ‌ها برجستگی‌هایی کروی یا باریک و دراز به رنگ قهوه‌ای و یا تیره وجود دارد که هاگینه نام دارند. در هر یک از این هاگینه ها تعدادی هاگدان وجود دارد که محل اجتماع هاگ‌هاست.
پرسیاوش در نقاط مرطوب و سایه‌دار رشد می‌کند و ظاهری زیبا دارد. انتشار جهانی آن شامل آمریکا، جنوب آفریقا، استرالیا، قسمت‌هایی از اروپا نواحی مدیترانه و کاناداست. محل رویش آن در ایران اطراف تهران (پس قلعه)، نواحی شمال ایران، بندر گز، نواحی شرق و غرب ایران، بلوچستان و جنوب غربی ایران است.
تاریخچه و خواص دارویی گیاه پرسیاوش:
پرسیاوش بومی اروپاست که بعدها به نواحی مختلف آمریکا برده و سازگار شده است. این گیاه را از قدیم در اروپا به‌صورت شربت تهیه می‌کردند که بیشتر در فرانسه و آلمان مصرف می‌شد. این شربت اکثراً به‌عنوان ضد سرفه و خلط آور مورد استفاده است.
دارو شناختی و مهمترین خواص دارویی گیاه پرسیاوش:
این گیاه از قدیم به‌عنوان ضد سرفه، تسکین دردهای سینه و خلط آور مصرف می‌شده است. همچنین آن را به‌عنوان معرق و برای بهبود علائم سرماخوردگی استفاده می‌نمودند. دم‌نوش آن را با شکر یا عسل شیرین می‌کردند تا تأثیر آن قوی‌تر شود. این شربت در نزله‌های ششی و برونشیت نیز کاربرد دارد. شربت پرسیاوش اکثراً برای بچه‌ها استفاده می‌شد و گاهی به آن گیاهان دیگری ازجمله شقایق اضافه می‌گردید تا تأثیرش بیشتر شود. از خواص دیگر آن می‌توان به خاصیت صفرا آور، مسهل، تب بر، قاعده آور، ادرارآور و دافع سنگ‌های کلیه اشاره کرد.
ابن‌سینا در کتاب قانون راجع به پرسیاوش چنین گفته است:
بر سیاوشان یا پرسیاوشان گیاهی است نازک که در نزدیکی آبدان‌ها و جویبار و رودخانه و کاریزها می‌روید. به گشنیز سبز شبیه است، لیکن شاخه‌هایش سرخ و مایل به سیاهی است. نه ساقه دارد و نه گل و نه شکوفه. نیروی درمانی‌اش را به‌زودی از دست می‌دهد. (بعضی از دانشمندان مانند جالینوس گفته‌اند که طبیعت آن معتدل است، ولی ابن‌سینا معتقد است که طبیعت آن کمی گرم و خشک است). خاصیت گدازنده، لطیف کننده، بازکننده و قابض دارد. زخم‌های بد و مرطوب را مداوا می‌کند. خاکستر آن مخلوط با آب، شوره سر را از بین می‌برد. شربت آن نیش مار و سموم سگ هار و حشرات موزی را علاج است. در تسکین سرفه و خروج خلط از ریه بسیار نافع است. ادرارآور است. سنگ را خرد می‌کند و قاعده آور است. در اکثر حالات بندآورنده اسهال است و به عقیده ابن ماسویه مسهل است.
در کتاب مخزن الادویه در مورد پرسیاوش چنین آمده است:
نباتی است برگ آن شبیه به برگ گشنیز و بی ساق و ثمر و شاخ‌های آن بسیار باریک و رنگ آن سیاه سرخ است. قوت آن تا شش ماه باقی می‌ماند و چون یک سال بر آن بگذرد، قوت آن باطل می‌گردد. بهترین آن پربرگ شبیه کرفس با شاخه سیاه‌رنگ است. جوشانده آن جهت رفع اسهال و سینه، درمان یرقان، باز شدن قاعدگی، به‌عنوان ادرارآور و گزیدن سگ دیوانه مفید است. همچنین استنشاق جوشانده در بینی برای درمان زکام مؤثر است. ضماد پخته آن جهت تحلیل ورم‌ها به کار می‌رود. همچنین جهت دفع خلط از شش توصیه می‌شود.
طريقه و میزان مصرف:
۱/۵ گرم پرسیاوش را با یک لیوان آب جوش به مدت ۱۵ دقیقه بگذارید تا دم بکشد؛ سپس آن را صاف‌کرده و پس از شیرین کردن میل کنید. می‌توان تا روزی دو نوبت از این دم‌کرده خورد. همچنین می‌توان همین میزان برگ و آب را به مدت سه دقیقه جوشاند و مصرف کرد.
عوارض جانبی:
هیچ‌گونه عارضه جانبی در حد مصرف دارویی این گیاه گزارش نشده است؛ اما در دوران حاملگی نباید مصرف شود.
دیگر خواص دارویی گیاه پرسیاوش:
ضد تب، قابض، ملین، مسهل، معرق، ادرارآور، تهوع‌آور، قاعده آور، خلط آور، کاهش‌دهنده قند خون، محرک و مقوی.
ترکیبات مهم:
ترکیبات اسانسی، قندها، تانن، موسیلاژ و مهمترین ترکیبات تلخ کاپیلارین است. این گیاه همچنین دارای فلاونوئیدها، ازجمله روتین و ایزو کورسیتین است.
نکات قابل توجه:
1- این گیاه در اثر مرور زمان و با سرعت بیشتری نسبت به گیاهان دیگر خواص و اثرات خود را از دست می‌دهد. به این موضوع در کتاب قانون و مخزن الادویه نیز اشاره شده است؛ بنابراین باید از گیاهانی که بیش از شش ماه از چیدن آن‌ها نگذشته باشد، استفاده نمود.
۲- اثرات ادعا شده در طب سنتی اقوام مختلف و ازجمله دانشمندان ایرانی، با اثرات گزارش شده جدید مطابقت دارد و نشان می‌دهد خاصیت اصلی گیاه، برطرف کردن عوارض سرماخوردگی، ازجمله سرفه، خلط، تنگی نفس و مشکلات عفونی دستگاه تنفسی است.
٣- بهترین شکل مصرف این گیاه دم‌کرده آن است که از برگ‌ها به دست می‌آید و به نظر می‌رسد نباید آن را به مدت طولانی جوشاند؛ چون به احتمال زیاد مواد آن تخریب شده و درنتیجه بی‌اثر یا کم اثر می‌شود.
۴- در کشورهای دیگر از گونه‌هایی که در ایران وجود ندارد نیز استفاده‌های دارویی مشابه به عمل می‌آید.
۵- در منابع جدید، خانواده پرسیاوشان را «Adiantaceae» (آدیانتاسه یا خانواده پرسیاوش) معرفی کرده‌اند.
نکته مهم:
بیشترین میزان تأثیرگذاری گیاهان دارویی متعلق به عصاره گیاهان دارویی است و بعدازآن می‌توان به مکمل‌هایی نظیر کپسول‌ها اشاره کرد. کمترین میزان اثرگذاری هم متعلق به عرق و چای و دم‌نوش است.
امیدوارم که اطلاعات خوب و مفیدی در اختیار شما قرار داده باشیم با نظر دهی و امتیازدهی مارو از کیفیت مطالب آگاه نمایید. برای دریافت اطلاعات بیشتر به سایت فروشگاه محصولات ارگانیک آشا مراجعه نمایید و برای کسب اطلاعات در مورد محصولات ارگانیک می‌توانید با شماره 09120038341 مشاور فروشگاه ارگانیک آشا تماس بگیرید یا از طریق تلگرام، اینستاگرام با ما در ارتباط باشید.
منابع اطلاعات:
کتاب‌ها و مقالات گیاهان دارویی
فروشگاه محصولات ارگانیک آشا
موسسه کار آفرینی دکتر زرقانی
