خواص بی نظیر گیاه افدرا

نام فارسی: ریش‌بز، ارمك، افدرا
نام علمی: Ephedra sinica
نام عمومی: Ma – huang، Sea grape
نام انگلیسی: Sand cherry
نام عربی: علد
نام فرانسوی: Ephedre
نام آلمانی: Gewohnliches meertaubchen
نام خانواده: Ephedraceae (Gnetaceae)

گیاه‌شناسی و خواص گیاه افدرا:

افدرا گیاهی است، بوته‌ای به ارتفاع حداکثر تا ۱ متر که ساقه‌ی آن بندبند (در طول ساقه دارای گره‌های متعددی است) و به رنگ سبز مات است. اصولاً گیاهان افدرا به‌صورت بوته و گاه درختچه هستند و بی‌برگ به نظر می‌رسند، زیرا برگ‌های بسیار کوچک و فلس مانند دارند. این برگ‌ها در محل بندها قرارگرفته‌اند و به همین دلیل گیاه به شکل بوته‌ی خشك به نظر می‌رسد.

خواص بی نظیرگیاه افدرا

این گیاهان دوپایه هستند و گل‌های نر و ماده‌ی آن جدا از هم قرار دارند. ساقه‌ی آن‌ها چوبی است و مزه‌ی گس تلخ دارند که به خاطر آلكالوئيد موجود در آن هست. افدراها در آمریکای شمالی، جنوبی و نقاطی از آسیا رشد می‌کنند. در ایران چندین گونه افدرا وجود دارد که بیشتر در مناطق کم آب و کوهستان‌های خشك و کویری پراکنده‌اند.

تاريخچه و خواص بی نظیر گیاه افدرا:

از زمان‌های قدیم خواص ریش بز یا افدرا شناخته شده است از آن به‌ عنوان محرك و برای درمان بیماری‌های نایژه‌ای (برونشی) مصرف می‌شده است. این گیاه ظاهراً بیش از ۵۰۰۰ سال پیش توسط چینی‌ها برای درمان آسم به کار می‌رفت. از افدرا در طب مشرق زمین برای درمان بسیاری از بیماری‌ها استفاده می‌شده است، ازجمله: درمان سرماخوردگی، آنفلوانزا، تب و لرز، درمان سردرد، ورم، عدم تعریق، گرفتگی بینی، درد مفاصل و استخوان، سرفه و خس‌خس صدا.

امروزه افدرا در ساخت فرآورده‌های گیاهی برای درمان علائم سرماخوردگی و کارکرد دستگاه تنفسی همچنان جایگاه خود را حفظ کرده است. البته کاربرد فرآورده‌های استاندارد افدرین و پزدوافدرین در اکثر کشورهای پیشرفته جایگزین مصرف دارویی گیاه خام شده است.

از گونه‌های آمریکای شمالی این گیاه که بدون آلكالوئيد هستند، نوشابه‌های نیروبخش و غیرمحرك تولید می‌شود و این گونه‌ها برای درمان بیماری‌های مقاربتی نیز کاربرد دارد. میوه برخی از گونه‌های این گیاه خوراکی است و در پاکستان خاکستر افدرا اینترمدیا به تنباکوی جویدنی اضافه می‌شود.

خواص بی نظیر گیاه افدرا:

افدرین و آلکالوئیدهای وابسته محرك سیستم اعصاب مرکزی هستند. افدرین از سه طریق خوراکی، تزریقی و یا چشمی قابل‌ جذب و فعال است.
از دیگر خواص ریش بز می توان گفت این ماده قلب را تحریک می کند و فشارخون را بالا می‌برد. همچنین، بازکننده‌ی برونش‌هاست. یکی از اثرات مهم آن مدر (ادرارآور) بودن است.
افدرين رحم را نیز تحريك می‌کند؛ همچنین چون بازکننده‌ی عروق محیطی است، می‌تواند از احتقان بافت‌های مخاطی جلوگیری کند. پزدوافدرین در مقایسه با افدرین قلب را کمتر تحريك می‌کند، ولی خاصیت ادرارآوری آن قوی‌تر است.

خواص بی نظیر گیاه افدرا:

چای تهیه‌شده از این گیاه به علت وجود تانن باعث یبوست می‌شود. مطالعات نشان داده قسمت هوایی افدرا (که در چین مائو نامیده می‌شود) در کاهش قند خون مؤثر است؛ همچنین خاصیت ضد تورم بودن نیز از خواص ریش بز ( افدرا) می باشد که احتمالاً به علت (+) پزدوافدرین و افدروکسان (که جسم قوی‌تری است) است.
افدرا از قدیم در مواقع سرماخوردگی استفاده می‌شده، زیرا تنفس را راحت‌تر می‌کند و در تسکین سردرد مؤثر است. گاه این گیاه، برعکس خاصیت اصلی خود، باعث کاهش فشارخون می‌شود.

طریقه و میزان مصرف:

گیاه خشك: پودر آن را می‌توان روزانه سه نوبت و هر نوبت بین ۱ تا ۴ گرم به‌صورت دم‌کرده مصرف کرد که این میزان معادل ۱۵ تا ۳۰ میلی‌گرم مجموع آلكالوئيدها در هر نوبت و معادل ۱۲۰ میلی‌گرم در هر سه نوبت است.
عصاره: ۱ تا ۴ میلی‌لیتر در هر نوبت و حداکثر سه نوبت در روز مصرف شود. فرآورده‌های صنعتی این گیاه نیز به‌صورت قرص و دراژه‌های مختلف وجود دارد که باید طبق راهنمای دارو (برای کودکان یا بزرگسالان) مصرف شود. میزان مصرف گیاه یا فرآورده‌های آن نباید از معادل ۳۰۰ میلی‌گرم مجموع آلكالوئيدها در روز بیشتر باشد.
کودکان: مصرف داروهای افدرا در کودکان زیر شش سال توصیه نمی‌شود. در کودکان بالای شش سال به ازای هر کیلو وزن بدن تا ۰/۵ میلی‌گرم مجموع آلكالوئيدها را مصرف کرد؛ مثلاً يك کودک با وزن ۲۰ کیلوگرم می‌تواند روزانه تا معادل ۱۰ میلی‌گرم از مجموع آلکالوئیدهای گیاه افدرا افدرین و مشابهات آن را مصرف کند.
به‌طور متوسط هر ۱ گرم پودر افدرا حاوی ۱۰ میلی‌گرم مجموع آلکالوئیدهای افدرین و مشتقات مشابهات آن است.

خواص بی نظیر گیاه افدرا:

ضد درد، ضد آلرژی، ضد باکتری، ضد ادم (ضد خيز )، ضد حساسیت (آنتی‌هیستامین)، ضدالتهاب، ضد سرفه، ضدویروس، قابض، بازکننده‌ی برونش‌ها، تقویت‌کننده‌ی قلب، محرك، تشنج‌آور، ضد احتقان، معرق، ادرارآور، خلط‌ آور، افزایش‌دهنده‌ی فشارخون، محرك سیستم ایمنی بدن، گشاد کننده‌ی مردمك چشم، سمپاتومی میتك و گشاد کننده‌ی عروق.

سمیت و عوارض جانبی:

مصرف مقدار زیاد افدرا باعث مشکلات عصبی، سردرد، بدخوابی، گیجی، تپش قلب، قرمزی پوست، استفراغ، اضطراب و بیقراری و عوارض پوستی می‌شود. افرادی که دیابت و فشارخون دارند، باید در مصرف آن احتیاط کنند.
مصرف مقدار زیاد افدرا گونه آلتی سیما ممکن است اثرات موتاژنی بر جای گذارد. این موضوع در حیوانات به اثبات رسیده است. همچنین مصرف زیاد آن ممکن است باعث مسمومیت‌های روحی۔ روانی شود.

ترکیبات مهم:

با مطالعات زیادی که به‌خصوص در قرن بیستم انجام گرفت، ماده‌ای به نام افدرین از این گیاه استخراج شد. افدرین جداشده از گیاه اثر چپ‌گرد دارد، ولی افدرین مصنوعی مخلوطی از چپ‌گرد و راست‌گرد است. میزان آلکالوئیدهای گیاه افدرا از ۰/۵ تا ۲/۵ درصد متغیر است که حدود ۳۰ تا ۹۰ درصد آن (بسته به گونه‌ی گیاه) افدرین هست.ترکیب پزدوافدرین یا ایزوافدرین در بعضی از گونه‌ها شناسایی و جداشده است.
انواع گیاهان تجارتی افدرا به‌صورت خشك، نباید کمتر از ۱/۲۵ درصد افدرین داشته باشند. ساقه‌های توخالی چوبی مقدار کمی آلکالوئید دارند و ریشه و میوه‌ها تقریباً بدون آلكالوئید هستند. این گیاه همچنین حاوی مقدار زیادی تانن است که به همین دلیل مزه‌ی گس دارد.
بر اساس گزارش‌های موجود، بیشتر گونه‌های آمریکای شمالی حاوی آلکالوئیدهای فعال نیستند و اثرات دارویی ندارند؛ مثلاً افدراگونه‌ی نوادن‌سیس که به چای مورمون شهرت دارد، از گونه‌هایی است که فاقد آلکالوئیدهای شبیه افدرین است. همین گیاه بانام محلی چای اسکاوا یا چای بیابان مشهور است.
بحث‌های زیادی در مورد وجود آلکالوئید در این گیاه مطرح است، ولی دلایل و مستنداتی وجود دارد که نشان می‌دهد فاقد آلكالوئيد است.

نکات قابل‌توجه:

1- میزان مواد مؤثر هر گیاه با شرایط و منطقه‌ی جغرافیایی و آب و هوایی کشت آن ارتباط مستقیمی دارد؛ بنابراین میزان مواد مؤثر ذکرشده در گیاه میانگین آن است.

۲- چون سالیان درازی است که از قسمت هوایی افدرا داروهایی به شکل قرص، شربت، قطره و آمپول تهیه می‌گردد، لذا توصیه می‌شود به‌جای خود گیاه از فرآورده‌های صنعتی آن استفاده شود تا اثرات درمانی مطمئن‌تری داشته باشد.

٣-گیاه افدرا به نام‌های «هوم» یا «سوم» یا «سوما»، به‌خصوص در هندوستان، مشهور است و از گیاهانی است که بشر از گذشته با آن آشناست. این گیاه در طب آیورودا (در هندوستان) از اهمیت زیادی برخوردار است.

۴- افدرا برای زرتشتیان گیاه مقدسی است و در کتاب اوستا به نام هوم از آن یادشده است.

۵- با توجه به خواص گیاه افدرا و کاربردهای وسیع آن، وجود گیاه در نواحی مختلف ایران و توضیح آن در کتاب زرتشت پیغمبر ایرانی و تحقیقاتی که توسط همکاران دانشمند ایرانی صورت گرفته است احتمال می‌رود قبل از کشور چین افدرا در ایران مورداستفاده دارویی بوده است.

۴- افدرا برای زرتشتیان گیاه مقدسی است و در کتاب اوستا به نام هوم از آن یادشده است.

۵- با توجه به خواص گیاه افدرا و کاربردهای وسیع آن، وجود گیاه در نواحی مختلف ایران و توضیح آن در کتاب زرتشت پیغمبر ایرانی و تحقیقاتی که توسط همکاران دانشمند ایرانی صورت گرفته است احتمال می‌رود قبل از کشور چین افدرا در ایران مورداستفاده دارویی بوده است.

نکته مهم:

بیشترین میزان تأثیرگذاری گیاهان دارویی متعلق به عصاره‌ گیاهان دارویی است و بعدازآن می‌توان به مکمل‌هایی نظیر کپسول‌ها اشاره کرد. کمترین میزان اثرگذاری هم متعلق به عرق و چای و دم‌نوش است.
امیدوارم که اطلاعات خوب و مفیدی در اختیار شما قرار داده باشیم با نظر دهی و امتیازدهی مارو از کیفیت مطالب آگاه نمایید. برای دریافت اطلاعات بیشتر به سایت فروشگاه محصولات ارگانیک آشا مراجعه نمایید و برای کسب اطلاعات در مورد محصولات ارگانیک می‌توانید با شماره  09120038341 مشاور فروشگاه ارگانیک آشا تماس بگیرید یا از طریق تلگرام، اینستاگرام با ما در ارتباط باشید.

منابع اطلاعات:
کتاب‌ها و مقالات گیاهان دارویی
فروشگاه محصولات ارگانیک آشا
موسسه کار آفرینی دکتر زرقانی